Neriman Qurban indd
XXXI FƏSİL “XANIM QURBAN SƏİD” Muhamməd Əsəd bəy
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Quberniyasının Fövqəladə Komissiyası elan edir. Gəncə Quberniya-
sının Fövqəladə Komissiyası aşağıda adı çəkilən ailələri girov saхlayır: Qacarlar, Kazımbəyovlar, Şıхlinskilər, Хanхoyskilər ailəsini və Gəncədə iki yüzə yaхın görkəmli burjuaziya sinfindən olan şəхsləri. Əgər bunlardan kimsə üsyan qaldırmaqda, ya da sui- qəsddə yaхalanarsa, həmin şəхs dərhal sorğu-sualsız güllələnəcəkdir”. 30 iyun nömrəsində oxuduqlarısa beynində ildırım kimi çax- dı: “Gəncə. İyunun 28-də Tiflisdən gələn yoldaşlar хəbər verirlər ki,
122 “Bolşeviklərlə daşnaklar əlbir işləyirlər, – Papiros yandır- dı, içəridəki bürküdən darıxmış kimi açıq pəncərənin qabağı- na getdi. – Çətin olacaq, çox çətin olacaq...” “Qətlləri müsavatçıların üstünə atmaq başqa niyyətlərdən xəbər verir... – Cahangir bəy daha da ruhdan düşmüşdü. – Neyləyəcəyik?” “Bilmirəm, – papirosun tüstüsünü əlilə bayıra qova-qova çiyinlərini çəkdi. – Daha səhih xəbərlər alanacan gözləyə- cəyik...” Bir neçə gündən sonra Cahangir bəy üç əməkdaşı da götü- rüb Batuma yollandı – Tiflisə gedib bu çətin günlərdə ailəsinin yanında olmaq istəyirdi; əməkdaşlarısa qınamaq olmazdı, orda külfət qoyub gəlmişdilər. Mirzə Qədirin ailəsi ötən ildən Tiflisdəydi, ona görə, bir o qədər narahat deyildi. Zeynal bəysə onun kimi hələ subaylığın daşını atmamışdı, külfət sa- rıdan bircə anası vardı, onu da dayısının himayəsində qoy- muşdu. Qamət Əfəndi hələ də sədaqətini göstərir, şikayətlənmədən öhdəsinə düşən işləri görürdü. Zeynal bəylə Mirzə Qədir səfarətxananın bir otağına köçmüşdülər, daha kirayə haqqı verməyə pulları yox idi. Səfarət binasının da, mənzilin də kirayə haqları üst-üstə yığılırdı. Axır vaxtlar Yusif Vəzir də işin çoxluğunu bəhanə eləyib səfarətxanada gecələyirdi ki, Xeyriyyə xanımın yanında xəcalət çəkməsin. Üstəlik, yemək xərcini get-gedə azaldır, bir qarnı ac, bir qarnı tox keçinməyə məcbur olurdular. ...Belə bir vaxtda əvvəlcə Nağı bəy Şeyxzamanlının, son- rasa Xəlil bəyin yaralı halda Məşədi Əliylə İstanbula gəlməsi gəncəli qaçqınların həyəcanına səbəb oldu. Avqustun əvvəlləriydi, səfarətin üçnəfərlik heyəti yersiz-yurdsuz, ac- yalavac qaçqınların dərdinə çarə eləmək üçün artıq gecələr belə yatmırdılar. Mirzə Qədirin təmkini, Zeynal bəyin dəyanəti olmasaydı, Yusif Vəzirin əsəbləri dözməz, bəlkə də yenə yorğan-döşəyə düşərdi. Bəzən taqəti tükənir, artıq 123 rəsmi tərəfi qalmayan vəzifəsini buraxıb uzaqlara getmək barədə düşünürdü. Amma səfarətə pənah gətirən adamların əlacsız halını görəndə ürəyindən qara qanlar axır, tab gətirməli olurdu. Qaçqınlar deyirdilər, Xəlil bəy sağalıb, Bəyoğluda dəbdəbəli mənzil kirayələyib, həmin mənzili bahalı mebellə döşətdirib, bal-yağ içində yaşayır; deyirdilər, Məşədi Əlinin vəziyyəti də pis deyil, təzədən ticarətə başlayıb, çox keçməz, var-dövləti başından aşar; deyirdilər, guya, bütün bunları İs- tanbulda “millət naminə” yığılan pulun hesabına eləyirlər. Deyilənlərin nə dərəcədə doğru olduğunu bilmirdi, qaçqınların əksəriyyətinin ac-yalavac yaşadığı bir vaxtda ya- yılan bu cür söz-söhbətsə gec-tez ağır fəsadlar törədəcəkdi. Yusif Vəzir başlarına gələn fəlakətin günahkarlarını axtaran binəsib adamların qəzəbi qarşısında durmaq iqtidarında de- yildi. Bəziləri deyirdilər, öz imzalarıyla hökuməti şuralara verəndən sonra gəncəliləri üsyana təhrik eləməyə hacət yox idi, onların bu xətası minlərlə adamın qətlinə, yurd-yuvasın- dan didərgin düşməsinə səbəb oldu. Nağı bəy görünməsə də, Xəlil bəy dirçələndən sonra səfarətə ayaq açmışdı, tez-tez gəlib qaçqınlara kömək, müha- cirətdəkilərə yardım barədə danışırdı, təcavüzün qarşısının alınacağını, hökumətin öz fəaliyyətini hələlik mühacirətdə davam etdirəcəyini, Məhəmməd Əmin bəylə əlaqə yaratma- ğa çalışdığını söyləyirdi. Belə məqamlarda Yusif Vəzir susur, özünü təmkinli göstərməyə çalışırdı. Şura hökumətini qəbul elədiyinə görə yox, sakit ömür sürüb yazı-pozusuyla məşğul olmaq naminə sabah Bakıya qayıtmağa hazır idi, amma bilir- di ki, onu vaxtilə bölşeviklər barədə dediyi sözlərə, Milli Hökumətə elədiyi xidmətə görə sorğu-sualsız güllələyərlər. Amma gəncəlilərin çəkdikləri əzablardan yaranmış kin özünü çox gözlətmədi. Sentyabr günlərinin birində Xəlil bəyin səfarətxanada olduğundan xəbər tutub basqına gəldilər. Yusif Vəzir Xəlil bəy, Zeynal bəy və Mirzə Qədirlə birgə otur-
124 duğu otaqdan Qamət Əfəndinin onlara necə dil tökdüyünü, ac-yalavac adamların təhdid dolu qışqırtılarını eşidirdi. “Xəlil bəy səfarətxanada gizlənməsin, çıxıb bizə cavab versin, görək niyə camaatı qan içində qoyub Tiflisə qaçdı? Hökuməti verəndən sonra günahsız camaatı niyə rus süngü- sünün qabağına itələdilər? İndi özləri niyə yenə bəy kimi ya- şayırlar, günahsız adamlarsa yeməyə bir tikə çörək tapmır- lar?” Xəlil bəyin rəngi ağarmışdı, bığı dartılır, əlləri titrəyirdi. “Gürcülər kömək eləməyə söz vermişdilər, – özünə bəraət qazandıran sayaq dilləndi, elə bil, bayırdakılara eşitdirmək istəyirdi. – Amma... özləri təhdid altındaydılar, kömək göndərə bilmədilər...” “Deyək ki, belədi, – Yusif Vəzir soyuq nəzərlərini ona dik- di. – İndi İstanbuldasınız, sabiq hökumət üzvü kimi, bir çox dairələrlə əlaqəniz var, bu binəsiblərə kömək eləyə bilməz- sinizmi, Xəlil bəy?” “Mən... Mən çalışaram, – Xəlil bəy, elə bil, imdad diləyirdi. – Siz onlara deyin ki...” “Mən onlara heç nə deyə bilmərəm, – Yusif Vəzir qətiyyətlə dilləndi. – Üç aydı, qarınlarını quru sözlə doldururam. Ev- eşiyini itirmiş adamlara nə lazım olduğunu siz məndən yaxşı bilirsiniz”. Xəlil bəyin narahatlıq dolu nəzərləri Zeynal bəyə çevrildi. Zeynal bəy dönüb Yusif Vəzirin üzünə baxdı, laqeyd ifadədən bir şey anlamasa da bayırdakı “qiyamçıları” sakitləşdirməyi lazım bilib qapıya doğru getdi. “Mühacirət hökuməti...” – Xəlil bəy nəyisə izah eləmək istədi.
“Hökuməti ölkədə qoruyub saxlamaq lazım idi! – Yusif Vəzirin səsi sərt çıxdı. – Məhəmmədhəsənə hökumət qurma- ğı tapşıranda bunun sonunun nəylə qurtaracağını fikirləşmək lazım idi!” Səsində qəzəbdən çox ağrı vardı. Amma fikirləşdiyini dediyinə görə özündə rahatlıq duydu. “Məni hər zaman çətin |