Nisa Surəsi 77-80

"Hansı vəlayət?" Buyurdu ki: "Təbii ki, dindəki vəlayət deyil. Nikahdan,

mirasdan və bir yerdə, iç içə yaşamaqdan qaynaqlanan vəlayəti

nəzərdə tuturam. Belə kəslər nə mömin, nə də kafirdirlər. Onların

vəziyyəti ulu Allahın əmrinə qalmışdır." [Maani'l Ahbar, s. 202, h: 8,

Təfsir-ul Ayyaşi, c. 1, s. 269, h: 249]

Mən deyərəm ki: Burada "Başqaları da vardır ki, Allahın əmrinə

buraxılmışlar. O, ya onlara əzab edər ya da onları bağışlayar."

(Tövbə, 106) ayəsinə işarə edilmişdir. Inşallah buna bağlı şərhlərə

yer verəcəyik.

Nehc-ül Belağada Hz. Əli (ə.s) belə deyər: "Mustazaf adı, haqqa

bağlı dəlil özünə çatan, onu qulağıyla duy/eşidib ürəyiylə qavrayan

kəslər üçün etibarlı deyil." [Xütbə: 189]

əl-Kafi adlı əsərdə, İmam Qazıntımdan (ə.s) belə rəvayət edilər:

Ona "zəifləyər" haqqında bir sual soruşuldu. O da belə bir cavab yazdı:

"Zəif, özünə haqqa bağlı dəlil çatmayan, bu mövzudakı

ixtilafları (və fərqli inancları) bilməyən kimsədir. Ihtilafları bildikdən

sonra, artıq ona zəif deyilməz." [Üsulu Kafi, c. 2, s. 406, h: 11]

Eyni əsərdə İmam Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edilər: Ona soruşuldu

ki: "Mustazaflar haqqında nə deyirsən?" Həzrət qışqırarcasına

buyurdu ki: "Yoxsa siz, (indiki zamanda yer üzündə) mustazaf

olan birinin olduğunumu sanırsınız? Harada mustazaflar? Allaha

and olsun ki, sizin bu dininiz hər tərəfi örtmüşdür. Əldən ələ

pərdə arxasındakı qadınlara qədər çatdı. Mədinə yolundakı su satan

qadınlar belə ondan danışar oldular." [Üsulu Kafi, c. 2, s. 404, h: 4]

Maani'l Ahbar adlı əsərdə Ömər b. Ishakdan belə rəvayət edilər:

İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s), "Uca Allahın sözünü etdiyi

mustazafın sərhədi nədir?" deyə soruşuldu. Buyurdu ki: "Qurandan bir

surəni yaxşıca bilməyəndir. Halbuki uca Allah Quranı o qədər sadə

etmişdir ki, bir kimsənin onu yaxşıca bilməməsi, oxuya bilməməsi olacaq

iş deyil." [s. 202, h: 7]

Nisa Surəsi 95-100 ............................. 103

Mən deyərəm ki: Yuxarıda yer verdiyimiz rəvayətlərin xaricində, mövzuyla

əlaqədar başqa rəvayətlər də vardır. Nə var ki, indiyə qədər

təqdim etdiyimiz rəvayətlər, məqsəd qoyulan mesajı əhatə edici xüsusiyyətdədir.

Hərçənd rəvayətlər, ilk baxışda ziddiyyətli görünürlər; ancaq

mustazaflığın dərəcələrini açıqlamaq məqsədiylə mövzuya istiqamətli

xüsusi şərhlər olma vəziyyətlərini bir an üçün göz ardı etdiyimizdə,

bunların yalnız bir mənas(n)ı ifadə etmə nöqtəsində birləşdikləri

görülər. Belə ki mustazaflık, adamın özündən qaynaqlanan

heç bir qüsuru olmadan haqqa çatdırıcı yolu tapa bilməməsidir. Bu

də daha əvvəl vurğuladığımız kimi ayənin ifadəsinin mütləqliyiylə

uyğun gələn bir vəziyyətdir.

104 ................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Nisa Surəsi 101-104 .....................................................105

101- Yer üzündə səfər etdiyiniz zaman, kafirlərin sizə bir

pislik etmələrindən qorxsanız, namazı qısaltmanızda sizə bir

günah yoxdur. Çünki kafirlər, sizə açıq-aşkar düşməndirlər.

102- (Ey Məhəmməd!) Sən içlərində ol/tapılıb da onlara namaz

etdirmək istədiyin zaman, onlardan bir qisimi səninlə birlikdə

namaza dursun və silahlarını da yanlarına al/götürsünlər; səcdəni etdikdən

sonra onlar arxanıza keçsinlər. Ardından hələ namazını etməmiş

olan digər qrup gəlib səninlə birlikdə namazlarını etsinlər

və onlar da qorunma tədbirlərini və silahlarını al/götürsünlər. Çünki kafirlər

sizə qəflətən basqın etmək üçün sizin, silahlarınızdan və əşyanızdan

qafil olmanızı arzu edərlər. Yağışdan zərər görər yaxud

xəstə olsanız, silahlarınızı buraxmanızda sizə bir günah yoxdur.

Amma yenə də qorunma tədbirlərinizi alın. Şübhəsiz Allah, kafirlərə

alçaldıcı bir əzab hazırlamışdır.

103- Namazı etdikdən sonra ayaqda ikən, oturarkən və yanın

üzərində Allahı anın. (Səfərdən dönüb iqamət yurdunuza) yerləşdiyiniz

zaman, artıq namazı lazımınca (səfəri olaraq deyil, tam

olaraq) qılın. Çünki namaz inananlar üzərində sabit bir fərzdir.

104- (Düşməniniz olan) birliyi izləmədə zəiflik göstərməyin.

Əgər siz acı/ağrılı çəkirsinizsə, şübhəsiz onlar da sizin çəkdiyiniz

kimi acı/ağrılı çəkirlər. Halbuki siz Allahdan, onların ümid etmədiklərini

ümid edirsiniz. Allah biləndir və hikmət sahibidir.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Bu ayələrdə qorxu namazı və səfərdə namazları qısaltma

(səfəri namaz) tətbiqi hökmə bağlanır. Axışın sonunda da

möminlər müşrikləri təqibə al/götürməyə, onları axtarışa təşviq edilirlər.

Bu baxımdan üzərində dayandığımız bu ayələr, cihadı və onunla

əlaqədar müxtəlif məsələləri ələ alan əvvəlki ayələr qrupuyla əlaqəlidir.

"Yer üzündə səfər etdiyiniz zaman... namazı qısaltmanızda sizə

bir günah yoxdur." Ayənin orijinalında keçən "cü-nah" sözü, günah

mənasını verdiyi kimi çətinlik, qorxu, dönmə və meyl etmə mənalarını

də ifadə edər. Yenə "taksuru" sözünün kökü olan

"sıxar" sözü də, namazı qısaltma deməkdir. Mecma-ul Bəyan

adlı təfsirdə belə deyilir: "Namazı qısaltma mənasında üç dəyişik

ifadə istifadə edilər: Birincisi, 'kasart-us salata'. Quranda istifadə edilən ifadə

budur. Ikincisi; [tef'il qəlibinə uyğunlaşdırılmış şəkildə, eyni]

'kassartuha taksiren'. Üçüncüsü, 'aksartuha iksaren' [If'al qəlibinə

106 .......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

uyğunlaşdırılmış şəkli yəni]." [Mecma-ul Bəyandan al/götürdüyümüz götürmə burada

sona çatdı.]

Bu səbəbdən ayənin mənas(n)ı bu şəkildə diqqətə çarpanlaşır: "Səfərə

çıxdığınız zaman, namazı qısaltmanızı maneə törədəcək bir qorxu və

günah söz mövzusu deyil." Bir qar/qazancına olmadan caizlik mənasını

ifadə edən günah və qorxunun mənfilənməsi, ayənin daxilində

zərurət (vaciblik) bildirən bir məna ifadə etməsinə maneə

meydana gətirməməkdədir. Buna bu ayəs(n)i nümunə göstərə bilərik: "Şübhəsiz

Səfa ilə Merve, Allahın nişanlarındandır. Kim Allahın evini

həcc edər ya da ümrə etsə, onları təvaf etməsində özünə

bir günah yoxdur." (Bəqərə, 158) Halbuki bilindiyi kimi, Səfa ilə Merve

təpələrini təvaf etmək vacibdir.

Bunun səbəbi, ayənin axışının qanunuma (teşri) xüsusiyyətli olmasıdır.

Belə olunca da hökmün konuluşunu ortaya qoyan, gözlər önünə

sərən bir ifadə kafi olur. Hökmün bütün istiqamətlərinin və

xüsusiyyətlərinin bütün ölçüləriylə açıklanışına, bir-bir sıralanmasına

ehtiyac duyulmur. Aşağıdakı ayə də bir baxımdan təfsirini təqdim etdiyimiz

ayəyə nümunə meydana gətirə bilər. "Oruc tutmanız sizin üçün daha

xeyirlidir..." (Bəqərə, 184)

"Kafirlərin sizə bir pislik etmələrindən qorxsanız," Ayənin orijinalında

keçən "fitnə" sözünün bir-birindən fərqli bir çox mənas(n)ı

vardır. Ancaq Quranın ümumi yanaşmas(n)ı, kafirlərlə müşriklərə izafə

edilərək mütləq şəkildə istifadə edilməsi, öldürmə, döymə və yaralama

kimi işgəncə növlərini ifadə etməsi istiqamətindədir. Ayələrin axışından

əldə etdiyimiz şifahi ip ucları da bu mənas(n)ı dəstəkləməkdədir.

Bu səbəbdən nəzərdə tutulan məna, "Əgər onların sizə hücum etmək və öldürmək

surətiylə işgəncə etmələrindən və sizə hər hansı bir pislik

etmələrindən qorxsanız..." şəklindədir.

Bu cümlə, "sizə bir günah yoxdur." ifadəsinə istiqamətli bir qeyd

mövqesindədir. Bu isə bu deməkdir: Namazı qısaltma hökmü başlanğıcda,

işgəncə qorxusundan ötəri qüvvəyə qoyulmuşdur.

Amma bu, hökmün, qorxu söz mövzusu olmasa belə hər cür

qanuni səfər növləri üçün etibarlı olacaq şəkildə ümumiləşdirilməsi-

Nisa Surəsi 101-104 .............................. 107

nə maneə deyil. Kitab bu hökmün yalnız bir qisimini açıqlayır;

sünnə isə, onun digər bütün şəkilləri əhatə etdiyini ortaya qoyur ki,

rəvayətlər qisimində bunları görəsiyəz.

"Sən içlərində ol/tapılıb da onlara namaz qıldırmaq istədiyin zaman...

qorunma tədbirlərini və silahlarını al/götürsünlər." Ayə, qorxu namazının

necə qılınacağını açıqlayır və qorxu namazında imamın Peyğəmbər

(s. a. a) olacağı fərziyyəsindən hərəkətlə xitabı Peyğəmbər

əfəndimizə (s. a. a) yönəldir. Burada daha öz, daha gözəl və daha

əhatə edici olmasının yanında, daha açıq olsun deyə şərhə örnəkləndirmə

yolu ilə başlanmışdır.

Bu halda, "onlara namaz kıldırdıgın zaman" ifadəsiylə, camaatla

namaz nəzərdə tutulmuşdur. "onlardan bir qisimi səninlə birlikdə

namaza dursun." ifadəsiylə də, onların Peyğəmbəri (s. a. a) imam

əldə edərək namaza durmaları nəzərdə tutulmuşdur. Bunlar eyni zamanda

silahlarını da yanlarına al/götürməklə öhdəçiliklidirlər. "səcdəni etdikdən

sonra." ifadəsindən məqsəd, səcdə edib namazı tamamlamalarıdır.

Bunlar səcdələrini tamamladıqdan sonra namaz qılacaq digər

qrupun gerisində dayanmaqla öhdəçiliklidirlər. "onlar da qorunma

tədbirlərini və silahlarını al/götürsünlər." ifadəsiylə nəzərdə tutulanlar, Peyğəmbərlə

(s. a. a) birlikdə namaz qılan ikinci bölüktür. Bunların da

qorunma tədbirlərini və silahlarını al/götürmələri istənməkdədir.

Ayənin mənas(n)ı -hərçənd Allah doğrusunu hər kəsdən daha yaxşı bilər-

belədir: Ey Rəsulullah! Sən aralarındaykən və mühit də

qorxuludursa, onlara imam olub camaatla namaz qıldırdığın zaman,

topluca namaza girməsinlər, içlərindən bir qrup sənə uyğun gələrək səninlə

birlikdə namaza başlasın və silahlarını da yanlarına al/götürsünlər.

-Təbii ki digər qrupun da, namaz qılanları və əşyalarını qorumaq

vəziyyətində olduğunun lazımlılığını söyləməyə ehtiyac yoxdur.-

Namazdakı qrup səninlə birlikdə səcdə edib namazı tamamladıqdan

sonra, arxanıza keçsin, sizi və əşyanızı qorusunlar. Bu vaxt hələ

namazını etməmiş olan digər qrup gəlib səninlə birlikdə namazlarını

etsinlər. Bunlar da əvvəlki qrup kimi qorunma tədbirlərini və silahlarını

yanlarına al/götürsünlər.

108 .......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Ayənin orijinalındakı "taife=grup" sözünü, "uhra=diğer" sözüylə

vasfedilmesi, sonra çatıl-çoxluq (cemi müzekker) əvəzliyinin

çevirilməsi ilə -deyildiyinə görə- bir istiqamətdən sözük, digər bir istiqamətdən

də məna göz qarşısında saxlanılmışdır. Yenə bəzilərinin söylədiyinə

görə, "qorunma tədbirlərini və silahlarını al/götürsünlər." ifadəsi,

lətif bir istiare növünə nümunədir. Çünki burada, "hizr=korunma

tədbiri" də silah kimi bir alət, bir vasitə şəklində qəbul edilmiş və silaha

nisbətlə istifadə edilən "yanına al/götürmə" hərəkəti, ona nisbətlə də istifadə edilmişdir.

"Çünki kafirlər... qafil olmanızı arzu edərlər." Bu ifadə, hökmə

bağlanan qanunun [qorxu namazının, yəni səfərdə və qorxulu zamanlarda

namazın qısaldılaraq qılınmasının] səbəbi mövqesindədir

və mənas(n)ı da açıqdır.

"Yağışdan zərər görər yaxud xəstə olsanız, silahlarınızı buraxmanızda

sizə bir günah yoxdur... kafirlərə alçaldıcı bir əzab hazırlamışdır."

Bu, bir başqa yüngülləşdirici ifadədir. Buna görə, əgər yağışdan

narahat olsalar və ya bəziləri xəstələnsə, silahlarını buraxmalarında

bir qorxu yoxdur. Lakin bununla birlikdə qorunma

tədbirlərini al/götürmələri, kafirlərdən yana qəflətə düşməmələri lazımdır.

Çünki kafirlər, onların bir anlıq qəflətlərini gözləməkdədirlər.

"Namazı etdikdən sonra ayaqda ikən, oturarkən və yanın üzərində

Allahı anın." Ayədə keçən "kıyam" və "kuud" sözləri, çoxluq ya

də məsdərdirlər. Cümlədəki funksiyaları haldır. Eyni şəkildə, "yanın

üzərində" ifadəsi də, digər iki söz kimi haldır. Qısacası, təbirlərin

üçü də hər halı əhatə edən davamlı zikrdən, Allahı xatırlamaqdan

kinayədir.

"(Səfərdən dönüb iqamət yurdunuza) yerləşdiyiniz zaman namazı

lazımınca qılın." Ayədə keçən "itələməniləndim" hərəkətinin məsdəri olan

"əminlik" sözü, sabitlik və yerləşmə mənasını ifadə edər. Bu

ayə, "Yer üzündə səfər ettiginiz zaman..." deyə başlayan ifadənin

meydana gətirdiyi tablo/cədvəlin əleyhdarı bir tablo/cədvələ işarə etməkdə olduğundan

ötəri bununla, ifadənin zahirindən aydın olduğu qədəriylə

səfərdən iqamət yurduna çevril nəzərdə tutulur. Necə ki ayələrin a-

Nisa Surəsi 101-104 ............................................... 109

qışı da bu çıxarsamamızı dəstəklər xüsusiyyətdədir. Buna görə, namazı

qoymaqdan (dümdüz etməkdən) məqsəd, onu tam olaraq

etməkdir. Çünki qorxu namazı haqqında "namazı qısaltma" təbirinin

istifadə edilməsi, [ardından da namaz qılmaqdan danışılması,]

bu mənas(n)ı verər.

"Çünki namaz inananlar üzərində sabit bir fərzdir." Ifadenin orijinalında

keçən "kitab=yazı" sözü, fərz və vacib etmədən kinayədir;

o mənada istifadə edilmişdir. Necə ki aşağıdakı ayədə də eyni

mənada istifadə edilmişdir: "Sizdən əvvəlkilərə yazıldıgı (fərz kılındıgı)

kimi sizin üzərinizə də oruc yazıldı (fərz qılındı)." (Bəqərə, 183) Təfsirini

təqdim etdiyimiz ayənin orijinalında keçən "mevkut" sözü, "vaxt"

kökündən törəmişdir. Məsələn, "vakkattu həmçinin" yəni, onun üçün

vaxt be-lirledim. Bu səbəbdən ifadənin zahirindən bunu anlayırıq:

Namaz, vaxtları təyin olunmuş, hissə hissə olaraq təyin edilmiş və

müəyyən vaxtlarında qılınan bir fərzdir.

Ancaq ayənin zahirindən aydın olduğu qədəriylə, namazla əlaqədar

"vaxt" sözünün istifadə edilməsi, sabitliyi və dəyişməzliyi ifadə

etməkdən kinayədir. [Yəni, ayədə namazın, vaxtı təyin olunmuş bir

fərz olduğu ifadə edilməsi məqsəd qoyulmamışdır. Məqsəd, namazın

sabit və qətiliklə dəyişməz bir fərz olduğunu açıqlamaqdır. Bu səbəbdən]

tələb edilənin, tələb edici mənasında istifadə edilməsi kimi bir

vəziyyətdir bu.

O halda namazın "kitabən mevkuten" oluşundan məqsəd, sabit

və dəyişməz bir fərz oluşudur. Buna görə, heç bir şəkildə namazın

fərzliyi düşməz. Bu səbəbdən "mevkut" sözcüyünü ilk mənasıyla

[vaxtı təyin olunmuş olaraq] qəbul etmək, əvvəlindəki ifadənin məzmunuyla

üst-üstə düşmür. Çünki namazın müəyyən vaxtları olan bir ibadət olduğundan

danışmanın bir gərəyi yoxdur. Ayrıca, "Çünki namaz..."

deyə başlayan ifadənin, "...yerleştiginiz zaman artıq namazı geregince

qılın." ifadəsini səbəbləndirməyə istiqamətli olduğunu da unutmamaq

lazımdır. Bu halda namazın "mevkut" oluşundan məqsəd,

heç bir şəkildə fərzliyi dəyişməyən sabit oluşudur. Bu səbəbdən

namaz, orucun yerinə fidyə verilməsi kimi bir başqa şeylə

110 ................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

dəyişməz.

"(Düşməniniz olan) birliyi izləmədə zəiflik göstərməyin..."

Ayədə keçən "tehinu" sözü, "vehn" kökündən zəiflik

deməkdir. "Ibtiğa" isə, axtarmaq və izləmək mənasını verər.

"Teləminə" sözü də, "elem=acı" kökündən ləzzətin əleyhdarıdır.

"Halbuki siz Allahdan, onların ümid etmədiklərini ümid edirsiniz."

ifadəsi, "la tehinu" sözündəki üçüncü çoxluq əvəzliyinə bağlı hal

funksiyasını görməkdədir. Buna görə cümlənin mənas(n)ı budur: Iki qrupun

vəziyyəti acı/ağrılı çəkmək baxımından birdir. Lakin siz düşmənləriniz

kimi deyilsiniz, vəziyyətiniz də onlardan pis deyil. Siz onlardan

daha rahat və daha xoşbəxtsiniz. Çünki sizin üçün, vəliniz olan Allahdan

fəth, zəfər və bağışlanma ümidi var. Düşmənlərinizə gəlincə,

onların vəlisi yoxdur. Bu səbəbdən ürəklərinə su səpəcək,

əməllərinə dinamizm qatacaq və arzularına sövq edəcək [arzularını

reallaşdıracaq] bir vəliləri və də ümidləri yoxdur. Allah qullarının

məsləhətini hər kəsdən daha yaxşı bilər. Hikmət sahibidir; əmr və

qadağanları möhkəm bir səbəbə və hikmətə söykən/dözər.

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Təfsir-ul Qummuda belə deyilir: "Qorxu namazı ilə əlaqədar ayə

bu hadisə üzərinə enmişdir: Rəsulullah əfəndimiz (s. a. a) Məkkəyə

getmək üzrə Hüdeybiyeyə doğru hərəkətə keçincə, Qureyşlilər

bunu xəbər aldılar. Bunun üzərinə, Xalid b. Velidi iki yüz/üz atlıyla birlikdə

Rəsulullahı (s. a. a) qarşılamaq üzrə göndərdilər. Xalid dağ

başlarında hərəkət edərək özünü hamı/həmişə Rəsulullaha (s. a. a) göstərməyə

işlə/çalışırdı. Günorta namazının vaxtı gəlincə Bilal azanı oxudu.

Rəsulullah (s. a. a) Müsəlmanlara namaz qıldırdı."

"Bunu görən Xalid b. Velid belə dedi: 'Onlar namazdaykən

hücum etsək onlara ağır bir zərbə endirmiş olarıq. Çünki onlar namazlarını

yarı buraxmazlar. Lakin bir namazları daha var ki, onlar

üçün gözlərinin işığından daha sevimlidir. Onlar bu namaza başlayınca,

biz də qəflətən hücuma keçərik.' Bunun üzərinə Cəbrayıl

Nisa Surəsi 101-104 .................................................. 111

Rəsulullaha (s. a. a), 'Sən içlərində ol/tapılıb...' deyə başlayan ayənin

ehtiva etdiyi qorxu namazı hökmünü endirdi."

Mecma-ul Bəyan təfsirində, "Yagmurdan zərər görər yaxud

xəstə olsanız... sizə bir günah yoxdur." ayəsiylə əlaqədar olaraq belə

deyilir: "Bu ayə enərkən Rəsulullah (s. a. a) Usfan deyilən yerdə

ol/tapılırdı, müşriklər də Dacnan deyilən yerdə yerləşmişlər idi.

[Günorta saatları, ol/tapıldıqları yerdə namaz qılmaq məqsədiylə Müsəlmanlar

camaata dayandılar.] Peyğəmbərimiz (s. a. a) və səhabələri günorta

namazını bütün rüku və səcdələriylə etdilər. Bunu görən müşriklər

onlara hücum etmək istədilər. Içlerinde bəziləri dedilər ki, onların bir

digər namazları daha var ki, onların nəzərində bundan daha sevimlidir;

-ilkindi namazını nəzərdə tuturdular- onu gözləyin. Bunun üzərinə

uca Allah Peyğəmbərimizə bu ayəs(n)i endirdi. Peyğəmbərimiz

də ilkindi namazını qorxu namazı şəklində etdirdi. Bu hadisə Xalid b.

Velidin Müsəlman olmasının səbəbidir..."

Yenə eyni əsərdə, Əbu Həmzə Sumalinin öz təfsirində belə

dediyi ifadə edilir: "Peyğəmbərimiz Enmaroğullarına döyüş açdı. Allah

onları məğlubiyyətə uğratdı, Müsəlmanlar da uşaqlarını və mallarını

zəbt etdilər. Rəsulullah (s. a. a) və Müsəlmanlar döyüş meydanına

enincə, düşməndən geriyə kimsənin qalmadığını gördülər. Bunun

üzərinə Müsəlmanlar silahlarını buraxdılar. Rəsulullah (s. a. a)

də ehtiyacını aradan qaldırmaq üzrə yanlarından ayrıldı. O da silahını buraxmışdı.

Səhabələriylə arasına vadi girəcək şəkildə uzaqlaşdı. Ihtiyacını

xərcmiş idi ki, vadi kələ-kötür idi və göydən də azca-azca yağış

çiseliyordu. Səhabələrin Resulul-lahı (s. a. a) görməsinə mane olurdu."

"Rəsulullah (s. a. a) bir ağacın dibinə oturdu. Düşmən əsgərlərindən

Gavres b. Həris əl-Muharibi onu gördü. Yoldaşları dedilər

ki: 'Ey Gavres, bu Məhəmməddir. Yoldaşlarından ayrı düşmüş,

uzaqlaşmışdır.' Gavres dedi ki: 'Onu öldürməzsəm, Allah məni öldürsün.'

Yanına qılıncını al/götürərək dağdan aşağıya endi. Yanına tikilənə

qədər Rəsulullah (s. a. a) onu fərq etmədi. Qılıncını qınından

çəkmiş eləcə Peyğəmbərin başı ucunda dayanırdı. Dedi ki: 'Ey

112 ....... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Məhəmməd! İndi səni kim məndən qurtaracaq?!' Rəsulullah

(s. a. a) 'Allah' dedi."

"Işte tam bu sırada Allah düşməni qəflətən üzüaşağı yerə düşdü.

Rəsulullah (s. a. a) qalxdı və qılıncını al/götürdü. Sonra belə dedi: 'Ey

Gavres, indi səni kim məndən qurtaracaq?!' Gavres, 'Heç kim'

deyə cavab verdi. Rəsulullah, 'Allahdan başqa ilah olmadığına və

mənim Allahın qulu və elçisi olduğuma şahidlik edirsənmi?' deyə

soruşdu. 'Xeyr' dedi. 'Ancaq heç bir zaman səninlə döyüşməyəcəyə(i)mə,

sənə qarşı çıxan heç bir düşməninə kömək etməyəcəyə(i)mə

söz verirəm.' Rəsulullah (s. a. a) qılıncını geri verdi. Gavres, 'Allaha

and olsun ki, sən məndən daha yaxşısın' dedi. Rəsulullah isə, 'Belə

bir davranış mənə daha çox yaraşar' qarşılığını verdi."

"Gavres yoldaşlarının yanına dönüncə ona dedilər ki: 'Ey

Gavres, səni əlində qılınc və onun başında tikilmiş halda gördük.

Səni onu öldürməkdən nə saxladı?' Dedi ki: 'Allah. Tam qılıncımı

qaldırmış ona endirəcəkdim ki, birdən necə olduğunu anlamadığım

bir zərbə yeddim çiyinlərimin arasında. Sürətlə üzüaşağı yerə bağlandım.

Qılıncım əlimdən düşdü. Məhəmməd -saa- məndən əvvəl davrandı

və qılıncı al/götürdü.' Çox keçmədən vadidəki yağış suları dayanıldı.

Rəsulullah (s. a. a) yoldaşlarının yanına getdi və onlara olub bitənləri

xəbər verdi. Onlara, 'Yagmurdan zərər görər...' ayəsini oxudu."

Məhrum la Yahzuruh-ul Fakih adlı əsərdə, müəllif öz rəvayət

zənciriylə Əbdürrəhman b. Əbu Abdullahdan, o da İmam Sadiqdən

(ə.s) belə rəvayət edər: "Rəsulullah (s. a. a) Şəxs-ur Rika səfərində

səhabələrinə namaz qıldırdı. Əvvəl onları iki qrupa ayırdı. Bir qrup

düşmənə qarşı dayandı. Bir qrup da Peyğəmbərimizin arxasında saf

tutdu. Peyğəmbərimiz (s. a. a) təkbir gətirdi, onlar da təkbir gətirdilər.

Peyğəmbərimiz (s. a. a) Qurandan bir hissə oxudu, onlar səssizcə

dinlədilər. Peyğəmbərimiz (s. a. a) rükuya getdi, onlar da rükuya

getdilər. Səcdə etdi, onlar da səcdə etdilər. Sonra Rəsulullah (s. a. a)

ikinci rükət üçün qalxdı və heç bir şey oxumadan eləcə kıyam halında

gözlədi. Bu sırada namaz qılmaqda olan camaat, namazlarının

ikinci rükətini öz başlarına tamamlayaraq bir-birlərinə salam

Nisa Surəsi 101-104 ........................ 113

verdilər. Sonra yoldaşlarının yanına gedərək düşmənin qərargahına

qarşı keşik tutdular."

"Bu səfər digər qrup gəlib Rəsulullahın (s. a. a) arxasında saf

tutdu. Peyğəmbərimiz (s. a. a) təkbir gətirdi, onlar da təkbir gətirdilər.

Peyğəmbərimiz Qurandan bir hissə oxudu, onlar səssizcə

dinlədilər. Rükuya getdi, onlar da rükuya getdilər. Səcdə etdi, onlar da

səcdə etdilər. Sonra Rəsulullah (s. a. a) oturdu və teşehhüdü oxudu.

Sonra onlara salam verdi, onlar da qalxıb digər rükəti öz başlarına

etdilər, ardından bir-birlərinə salam verdilər. Uca Allah da

Peyğəmbərinə belə buyurmuşdur: 'Sən içlərində ol/tapılıb da onlara

namaz kıldırdıgın zaman... Çünki namaz inananlar üzərində

sabit bir fərzdir.' Işte bu, uca Allahın Peyğəmbərinə (s. a. a) əmr etdiyi

qorxu namazıdır."

İmam davamla belə dedi: "Qorxu anında bir birliyə axşam

namazını etdirən kimsə, birinci qrupla bir rükəti, ikinci qrupla da

iki rükəti edər..."

et/ət-Tehzib adlı əsərdə, müəllif öz rəvayət zənciriylə

Züraredən belə rəvayət edər: İmam Misə (ə.s) qorxu və səfəri