Nisa Surəsi 77-80

etdiyiniz kimi açıq adıyla zikr etməmişdir." [Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 555, h: 5]

Təfsir-ul Ayyaşidə Züraredən belə rəvayət edilər: Imam Misə

(ə.s) təyəmmümlə əlaqədar bir sual soruşdum. Buyurdu ki: "Bir gün

Ammar b. Yasir Rəsulullahın (s. a. a) yanına gəlib söylədi ki: 'Boy

dəstəmazı al/götürməm gərək idi, lakin su tapa bilmədim.' Rəsulullah, "Yaxşı nə

etdin ey Ammar?" dedi. Ammar, 'Paltarlarımı çıxardım və torpağın

üzərində diyirləndim' cavabını verincə, Rəsulullah ona bu

qarşılığı verdi: 'Eşşəklər belə edər. Allah belə bir vəziyyətdə necə

davranılacağını, 'Ondan üzləriniz və əllərinizin bir qisiminə sığal çəkin.'

ayəsiylə açıqlamışdır.' Ardından Rəsulullah (s. a. a) iki əlini

torpağın üzərinə qoydu, sonra əllərini bir-birinə sürdü və daha son-

Maidə Surəsi 6-7 .................................................... 401

rə onunla qaşlarının altına qədər gözlərinin arasını sığal çəkdi. Ardından

əllərinin hər biriylə digərinin arxasını sığal çəkdi. Əvvəl sağdan

başladı." [c. 1, s. 302, h: 63]

Eyni əsərdə deyilir ki: Zürare Imam Misdən (ə.s) belə rəvayət

etdi: "Allah yüzün və iki qolun yuyunmasını, başın və iki ayağın

sığal çəkilməsini fərz etdi. Səfər, xəstəlik və zərurət kimi vəziyyətlər

içinsə, Allah yuma şərtini qaldırıb yerinə sığal çəkmə öhdəçiliyini

gətirdi və belə buyurdu: Xəstə və ya səfərdə sinizsə yaxud

sizdən biri çuxur yerdən gəlirsə yaxud da qadınlara toxunsanız...

bir qisiminə sığal çəkin." [c. 1, s. 302, h: 63 və 64]

Eyni əsərdə, bu səfər Al/götürü Samın köləsi olan ABŞ-ül A'la'dan

belə rəvayət edilər: Imam Sadiğə (ə.s) soruşdum: "Yerə düşdüm və

dırnağım düşdü. Barmağımı yara bantıyla qucaqladım. İndi dəstəmazı

necə al/götürməm lazımdır?" Ravi deyər ki, Imam belə buyurdu: "Bu və

bənzəri vəziyyətləri Allahın kitabından öyrənmək mümkündür. Allah

buyurmuşdur ki: Allah dində sizə bir çətinlik etməmişdir." [c. 1,

s. 302-303, h: 66]

Mən deyərəm ki: Burada, dində çətinliyi olumsuzlayan Həcc

surəsinin əlaqədar ayəsinə işarə edilir. Imamın (ə.s) dəstəmaz ayəsinin

sonundakı bənzəri bir ifadə yerinə, Həcc surəsinin əlaqədar ayəsinə

keçən bu ifadəni istifadə etməsi, bizim də işarə etdiyimiz çətinliyi

mənfiləmə mənasına vurğu etmə məqsədinə istiqamətlidir.

Bura qədər köçürdüyümüz rəvayətlərdə əhəmiyyətli nöqtələrə diqqət

çəkilir və bizim ayələrə bağlı şərhlərimiz bunları

açıqlayır. Bu səbəbdən bunların rəvayətlərə bağlı şərhlər olaraq

qəbul edilmələri yerində olar.

402 .................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Maidə Surəsi 8-14 ........................................................... 403

8- Ey inananlar! Allah üçün kıyam edən və ədalətlə şahidlik edən

kəslər olun. Bir birliyə qarşı duy/eşitdiyiniz kin, sizi ədalətli davranmamağa

sürüməsin. Ədalətli davranın ki bu, təqvaya daha yaxındır.

Allahdan qorxun; Allah, şübhəsiz etdiklərinizi bilməkdədir.

9- Allah, inanıb yaxşı işlər edənlərə vəd etmişdir: Bağışlanma və

böyük mükafat onlarındır.

10- Inkar edib ayələrimizi yalanlayanlara gəlincə, işdə onlar

cəhənnəm əhlidirlər.

11- Ey inananlar! Allahın sizə olan nemətini xatırlayın; hanı bir

birlik sizə əllərini uzatmağa cürət etmişdi də Allah onların əllərini

sizdən çəkmişdi. Allahdan qorxun və möminlər yalnız Allaha söykən/dözsünlər.

12- Allah, Israiloğullarından qəti söz al/götürmüşdü və içlərindən on

iki güdücü başçı göndərmişdik. Allah demişdi ki: "Mən, şübhəsiz

sizinlə bərabərim; əgər namazı dümdüz olaraq edər, zəkatı verər,

elçilərimə inanar, onlara hörmət göstərərək kömək etsəniz və Allaha

gözəl borc versəniz, əlbəttə sizin pisliklərinizi örtərəm (bağışlayaram)

və sizi altından çaylar axan cənnətlərə soxaram. Bundan

sonra kim inkar etsə, düz yoldan sapmış olar."

13- Sözlərini pozduqları üçün, onları lənətlədik və ürəklərini bərkit/qatılaşdırdıq.

Onlar sözləri yerlərindən sürüşdürdülər. Ken idisiylə xəbərdar edildikləri

şeyin bir hissəsini unutdular. Içlerinden çox azı xaric, daim

onlardan xainlik görərsən. Yenə də sən onları bağışla və diqqət

etmə; çünki Allah, yaxşılıq edənləri sevər.

14- "Biz Xristianıq" deyənlərdən də qəti söz al/götürmüşdük; amma

onlar da özüylə xəbərdar edildikləri şeyin bir hissəsini unutdular. Bu

yüzdən qiyamət gününə qədər aralarına kin və düşmənlik saldıq.

Allah yaxında onlara etməkdə olduqlarını xəbər verəcək.

404..........................................El-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Ayələrin bir-biriylə əlaqəsi açıqdır, bu nöqtədə ən kiçik bir

bağlılıq söz mövzusu deyil. Çünki möminlərə istiqamətli bir xitablar

silsiləsidir. Bu xitablarda ümumi bir şəkildə özlərini maraqlandıran

əhəmiyyətli dünyəvi və ührəvi, fərdi və ictimai problemlər ələ alınır.

"Ey inananlar! Allah üçün kıyam edən və ədalətlə şahidlik edən kəslər

olun. Bir birliyə qarşı duy/eşitdiyiniz kin, sizi ədalətli davranmamağa

sürüməsin." Bu ayə, Nisa surəsində iştirak edən bu ayəyə bənzəyir:

"Ey inananlar! Özünüzün, ana-atanızın və yaxınlarınızın əleyhində

olsa belə, ədaləti tam yerinə yetirərək Allah üçün şahidlik

edənlər olun, (haqqlarında şahidlik etdikləriniz) zəngin və ya kasıb

olsalar da Allah onlara daha yaxındır. Elə isə dogruluktan sapmağasınız

deyə həvəslərinizə uyğun gəlməyin. Eger şahidlik edərkən egriltirseniz

yaxud şahidlik etməkdən qaçınsanız, bilin ki Allah etdiklərinizdən

xəbərdardır." (Nisa, 135)

Yalnız iki ayə arasındakı fərq budur: Nisa surəsinin əlaqədar ayəs(n)i;

şahidlik edənin, haqqında şahidlikdə ol/tapıldığı kimsənin yaxını

olmasından ötəri ona meyl göstərərək, haqqa, gerçəyə zidd bir

şəkildə onun faydasına ola biləcək bir şahidlik etmək surətiylə şahidlik

mövzusunda ədalətdən sapmasını qadağan etmə məqsədinə istiqamətlidir.

Təfsirini təqdim etdiyimiz Maidə surəsinin əlaqədar ayəs(n)i isə, şahidlik edənin,

haqqında şahidlikdə ol/tapıldığı adama qarşı bəslədiyi kin və

düşmənlikdən ötəri bir növ qisas alma və qisasını yatırma məqsədiylə

kin və düşmənlik bəslədiyi kimsə əleyhində şahidlik etmək surətiylə

şahidlik mövzusunda ədalətdən sapmasını önləmək və qadağan etmək

məqsədinə istiqamətlidir.

Iki ayənin şərhlərinin istiqamətli olduğu xüsusların fərqliliyi,

ifadələrinin axışı içindəki qeyd cümlələrinin fərqliliyini tələb etmişdir.

Məsələn Nisa surəsinin əlaqədar ayəsində, "Ədaləti tam yerinə

gətirərək Allah üçün şahidlik edənlər olun." deyilərkən, Maidə surəsinin

əlaqədar ayəsində, "Allah üçün kıyam edən və ədalətlə şahidlik

Maidə Surəsi 8-14 .......................................................... 405

edən kəslər olun." deyilir.

Belə ki: Maidə surəsində iştirak edən ayənin hədəfi, şahidlik edənin,

haqqında şahidlikdə ol/tapıldığı kimsəyə qarşı əvvəldən bəslədiyi

kinin, şahidlik barəsində bir zülmə niyə/səbəb meydana gətirməsini önləmək

olduğu üçün şahidlik "ədalət"lə qeydləndirilmişdir. Şahidlikdə

ədalətə uyğun gəlilməsi, düş-man haqqında belə olsa, şahidliyin zülm

ünsürünü ehtiva etməməsi əmr edilmişdir. Bu, bir kimsənin əvvəldən

sevgi və meyl duyğuları bəslədiyi bir kimsə üçün bu duyğuları istiqamətində

şahidlik etməsinin tam əksinədir.

Əslində sevgi və meylin təsiriylə biri haqqında şahidlikdə

ol/tapılmaq, zülm və haqsızlıqdan tamamilə bəri deyilsə də şahidlik

baxımından [sevgi bəslədiyi kimsəyə qarşı] zülm və ədalətdən

sapma sayılmaz. Buna görə Maidə surəsindəki ayədə ədalətlə şahidlik

etmə əmr edilmişdir. Və bu Allah üçün kıyam etməyə bağlı bir

əmrin detalı olaraq gündəmə gətirilir. Nisa surəsində isə, Allah

üçün şahidlik əmr edilir. Yəni, şahidlik edilərkən fərdi arzular

istiqamətində hərəkət edilməməsi istənir. Bu isə, ədalətə kıyam

etməyə bağlı əmrin detalı olaraq söz mövzusu edilir.

Eyni səbəblə, Maidə surəsinin ədalətlə şahidlik edilməsini

əmr edən ifadəsinə, bir detal şərhə yer verilir: "Ədalətli davranın

ki bu, təqvaya daha yaxındır. Allahdan qorxun." Burada

həmsöhbətlər, ədalətli olmağa çağırılırlar. Ədalətli olmanın da təqvanın

reallaşmasını təmin edən bir faktor olduğu ifadə edilir. Nisa surəsində

isə, sıralama və funksiyalar dəyişmişdir. Allah üçün şahidlik

etmə əmrini bu ifadəylə detallandırır: "Elə isə dogruluktan

sapmağasınız deyə həvəslərinizə uyğun gəlməyin." Bu səbəbdən burada fərdi

ehtiraslara uyğun gəlib təqvanın tərk edilməsi qadağan edilir. Bunun,

ədaləti tərk etməyə gətirib çıxaran pis bir vasitə olduğu ifadə edilir.

Sonra hər iki ayədə də, təqvanı tərk etmə barəsində həmsöhbətlər

xəbərdar edilir: Nisa surəsində, "Eger şahidlik edərkən egriltirseniz

yaxud şahidlik etməkdən qaçınsanız, bilin ki Allah etdiklərinizdən

xəbərdardır." buyurulur. Maidə surəsində isə, "Allahdan

qorxun, Allah şübhəsiz etdiklərinizi bilməkdədir." buyurulur.

406 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Şahidliyi ədalətlə ya-parak Allah üçün kıyam faktorun/etmənin mənasını, əvvəlki

ayələrin şərhi çərçivəsində açıqladıq.

"Ədalətli davranın ki bu, təqvaya daha yaxındır." Ayəsinin orijinalında

keçən "huve" əvəzliyi "i'dilu=adil davranın" ifadəsiylə anlaşılan "ədalət"

e dönükdür. Ayənin mənas(n)ı isə açıqdır.

"Allah, inanıb yaxşı işlər edənlərə vəd etmişdir: Bağışlanma və böyük

mükafat onlarındır." Ikinci cümlə yəni, "Bagışlanma ... onlarındır."

ifadəsi, "Allah vəd etmişdir." ifadəsiylə xəbər verilən vədin bucaqlımı

xüsusiyyətindədir. Bu başqa təfsirçilərin də söylədiyi kimi, şərh

baxımından; "Allah anlardan inanıb yaxşı işlər edənlərə magfiret

və böyük mükafat vəd etmişdir." (Fəth, 29) ayəsindən daha

vurğulayıcıdır, bəzilərinin iddia etdiyi kimi xəbərdən sonra xəbər olduğu

üçün deyil əlbəttə. Bu iddia səhvdir. Əksinə, Fəth surəsindəki

əlaqədar ayədə olduğu kimi, zımnen işarə etmək kimi bir vəziyyət olmadan

vədin açıqlanması üçündür.

"İnkar edib ayələrimizi yalanlayanlara gəlincə, işdə onlar cəhənnəm

əhlidirlər." Ragıp əl-Isfahani belə deyər: "əl-Cahme idi" atəşin

şiddətlə alovlanması deməkdir. "Cahim" sözü də bu kökdən gəlir.

Bu baxımdan ayə, təhdidin özünü də ehtiva edir və əvvəlki ayədə

haqqında danışılan, "Bagışlanma və böyük mükafat onlarındır." mükafat

vədinə qarşılıq funksiyasını görür.

Küfrün, ayələri yalanlama hərəkətiylə qeydləndirilməsi, mənas(n)ı və

məqsədi açıq olan ayələrin inkarı hərəkətinə yoldaşlıq etməyən haqq olduğunu

bilərək haqqı inkar etməkdən qaynaqlanmayan

mustazaflarınkine bənzər passiv küfrü xaricləmə məqsədinə istiqamətlidir.

Passiv küfrün əhatəsinə girən insanların aqibəti, Allahın iradəsinə

bağlıdır. Diləsə bağışlayar/hədiyyələr, delərsə onlara əzab edər. Bu səbəbdən bu

iki ayə, inanıb yaxşı işlər edən möminlərə istiqamətli gözəl vəd və inkar

edib Allahın ayələrini yalanlayanlara istiqamətli şiddətli bir təhdid

ehtiva etməkdədir. Bu iki mərhələ arasında orta mərhələlər, axtar/ara mənzillər

vardır; uca Allah bunların xüsusiyyətlərini və aqibətlərini bağlı

keçmişdir.

"Ey inananlar! Allahın sizə olan nemətini xatırlayın; hanı bir birlik

Maidə Surəsi 8-14 ....................................................... 407

sizə əllərini uzatmağa cürət etmişdi..." Bu ayənin məzmunu, kafirlərlə Müsəlmanlar

arasında yaşanan dəyişik hadisələrə və inkişaflara uyğunlaşdırıla bilər.

Bədir, Uhud, Xəndək və bənzəri kimi. Ayədən aydın olduğu

qədəriylə, müşriklərin möminləri öldürmə, Islamın tövhid dininin

izlərini yer üzündən silmə kimi cürət etdikləri hər cür eyləm nəzərdə tutulur.

Bəzi təfsirçilərin, məqsəd (irəlidə toxunulacağı kimi) müşriklərin

Peyğəmbəri (s. a. a) öldürməyi hazırlamaları və ya Yəhudilərin

ona qarşı bir sui-qəsd tənzimləməni planlamalarıdır, şəklindəki

qiymətləndirmələri ayənin ləfziylə maraq/əlaqəsi yoxdur. Ayəyə

baxdığımızda bunu açıqca görə bilərik.

"Allahdan qorxun və möminlər yalnız Allaha söykən/dözsünlər." Burada

möminlərin Allahdan qorxub çəkinmələri və ONA güvənib söykən/dözmələri

əmr edilir. Gerçəkdə isə bu, təqvanı və Allaha güvənib

söykən/dözməyi tərk etməyə bağlı sərt bir xəbərdarlıq və qadağan etmədiyər. Bunun

dəlili də uca Allahın Israiloğullarından və "Biz Xristianıq"

deyənlərdən alınan sözlə əlaqədar olaraq izah etdikləri, sonra hər iki qrupun

də əhdi pozmaları, uca Allahın onları lənətə və ürəklərin bərki/qatılaşmasına,

dinlərini unutmalarına, qiyamət gününə qədər kin və

düşmənliyin aralarında yayılmasına mübtəla etməsidir.

Bu hekayənin izah edilməsinin tək səbəbi, möminlərə bu barədə

nümunə təqdim etmək və keçmişdə yaşanan bu nümunəs(n)i davamlı olaraq göz

qarşısında saxlayıb lazımlı ibrət dərslərini çıxarmalarıdır. Buna

diqqət yetirmələri istənməkdədir ki: Yəhudi və Xristianların başına

nə gəlmişsə, Allaha verdikləri sözü unutmalarından ötəri gəlmişdir.

Allaha təslim olacaqlarına dair bir söz vermişlər idi. Dinləyib itaət

edəcəklərinə əhdi depozit-man etmişlər idi. Bu sözün, bu əhdin

bir gərəyi Rəblərinə müxalif çıxmaqdan çəkinmələri, dini məsələlərdə

ONA güvənib söykən/dözmələri, yəni ONU din mövzusunda vəkil

əldə etmələridir. Özləri üçün seçdiyini seçmələri, istəmədiyini

də istəməmələridir. Bunun yolu da, Allahın elçilərinə inanıb

itaət etmək, ONun elçilərinin xaricində Allahın qullarını öz

buyruqlarına uyğun gəlməyə, itaət etməyə çağıran zorbalara, tağutlara və

hətta xaxamlara və keşişlərə itaət etməkdən imtina etməkdir. Çün-

408 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

kü Allahdan və Allahın itaət edilməsini əmr etdiyindən başqasına

itaət edilməz.

Amma Israiloğulları və Xristianlar verdikləri sözü qulaqlarının

ardına atdılar, beləcə Allahın rəhmətindən uzaq düşdülər. Sözləri

qoyulduqları mənaların xaricinə çəkdilər, məqsədlərinin xaricində

maraqsız mənalarla şərhə cəhd etdilər. Bunun qaçınılmaz bir gərəyi

olaraq dinlərinin bir hissəsini unutdular. Amma bu elə bir hissənidi

ki, unudulmasıyla birlikdə, bütün xeyrlər və xoşbəxtliklər onları

tərk etdi. Bu, dinlərinin geri qalanını da ifsad etdi. Çünki din,

bir-biriylə əlaqəli məlumatlar və hökmlər bütünündən ibarət bir intizamdır.

Bir qisiminin ifsad olmasıyla bu intizamın geri qalan qisimi

də ifsad olar. Xüsusilə təməl qanunlar və rüknlər əsasında.

Düşünün bir insanı ki, namaz qılır, amma Allah üçün deyil; malını

xərcləyir, lakin Allahın razılığını əldə etmək üçün deyil; döyüşür,

nə var ki, haqq mesajının ucalması, suveren olması üçün deyil. Bu səbəbdən

dinlərinin bir qisimini unudan Yəhudi və Xristianların əlində

qalan o biri qisimi də özlərinə hər hansı bir fayda təmin edə bilmədi.

Çünki bu qisim də təhrif edilmiş, ifsada uğramışdı. Dindən

unutduqları şeylərdən müstağni olmaları da mümkün deyildi. Dindən

xüsusilə təməl qanunlarından müstağni olunmaz.

Buradan hərəkətlə anlayırıq ki: Bu hekayənin izah edilməsi və hekayədəki

inkişaflardan ibrət götürməyə bağlı çağırış edilməsiylə möminlərin

təqvaya zidd hərəkət etməkdən, Allaha güvənib söykən/dözmənin

tərsinə bir tutum içində olmaqdan şiddətlə çəkindirməyi tələb edən

bir vəziyyət söz mövzusudur.

Yenə bu xüsus da diqqətə çarpanlaşır: Təvəkküldən, Allaha güvənib

söykən/dözməkdən məqsəd, teşrii və yaratma (qanuni və varoluşsal) xüsusiyyətli

qanunların bütünü və ya tam teşrii=yasal mövzuları ifadə edən xüsuslardır.

Yəni, uca Allah möminlərə dini hökmlər haqqında Allaha

və Rəsuluna itaət etmələrini, Rəsulun gətirib özlərinə açıqladığı

qanunları mənimsəmələrini, dinlə əlaqədar işləri, dini qanunları təyin etməyi

Rəblərinə buraxmalarını, bu barədə başına buyruq davranmaqdan

imtina etmələrini və yanlarında əmanət olaraq qoyduğu ya-

Maidə Surəsi 8-14 ............................................................ 409

salar üzərində qənaətdə ol/tapılmamalarını əmr edir. Necə ki etibarlı

etdiyi universal səbəbdənlik uyğun olaraq hərəkət etmələrini, amma

buna söykən/dözüb güvənmədən, buna tanrİsal bir səlahiyyət və qabiliyyət

ətf etməmələri, Allahın onlar üçün dilədiklərini güdmələrini, əzəli

planlamasıyla və iradəsiylə nəzərdə tutduğu nəticələri gözləmələrini

əmr etmişdir.

"Allah, Israiloğullarından qəti söz al/götürmüşdü və içlərindən on iki

başçı göndərmişdik..." Ragıp əl-Isfahani deyər ki: "ən/en-Nakb", divar

və ya dəri haqqında istifadə edildiyində, taxta haqqında istifadə edilən

"sakb" sözü kimi "dəlik" deməkdir. ən/en-Nakib, "bir qövmdən və

onların müxtəlif vəziyyətləri haqqında araşdırma edən kimsə" deməkdir.

Çoxluğu "nukaba"dır.

Uca Allah bu ümmətin möminlərinə, Israiloğullarının görüb keçirdiyi, dinin sağlamlaştırılmasına dönük inkişafları, onlardan

söz alınaraq işlərinin təsbit edilməsini, içlərindən nümayəndələr seçilib

göndərilməsini, ilahi mesajın əskiksiz olaraq özlərinə təqdim edilməsini,

beləcə bütün dəlillərin ortaya qoyulub bəhanələrin ardının

kəsilməsini, buna qarşı onların sözlərini tutmamalarını və Allahın

də lənətlə və ürəklərini bərkit/qatılaşdırmaqla vs. şeylərlə qarşılıq

verməsini hekayənin axışı içində izah edir. Bu məzmunda buyurur

ki:

"Allah, Israilogullarından qəti söz al/götürmüşdü." Bu hadisə, Bəqərə

surəsində və başqa surələrdə tez-tez gündəmə gətirilər. "Və içlərindən

on iki başçı göndərmişdik." Elə aydın olur ki, burada on iki

tayfanın başçıları nəzərdə tutulur. Bunlar bir idarəçi kimi tayfanın

işlərini təşkil edirdilər. Bu səbəbdən onların tayfalarına nisbət edilişləri

bir baxımdan bu ümmət məzmununda ululemrin ümmətin fərdlərinə

nisbəti kimidir. Bunlar din və dünya işlərində müraciət mərcisidirlər;

amma vəhy al/götürməzlər, şəriət və hökm qoymazlar. Çünki şəriət

və hökm qoyma səlahiyyəti Allaha və Rəsuluna aiddir.

"Allah demişdi ki: Mən şübhəsiz sizinlə bərabərim." Bu ifadə,

qoruma və yoxlamanın elanı mövqesindədir. Bunu bir az açacaq olsaq:

Əgər ONA itaət etsələr, Allah özlərinə kömək edə-

410 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

cektir. ONA üsyan etsələr, Allah onları yüz/üz üstü buraxacaq.

Bu səbəblədir ki, iki fakta birdən diqqət çəkmiş və belə buyurmuşdur:

"eger namazı dosdogru olaraq edər, zəkatı verər, elçilərimə

inanar, onlara hörmət göstərərək kömək etsəniz." Ayənin

orijinalında keçən "azzertumuhum" sözü, hörmət göstərməklə

birlikdə kömək etmək mənasını verər. Burada haqqında danışılan rəsullardan

məqsəd, bisetini və dövlətini görəcəkləri Hz. İsa (ə.s), Hz.

Məhəmməd (s. a. a) və uca Allahın Hz. Musa ilə Hz. Məhəmməd

arasında keçən dövrdə onlara göndərdiyi digər peyğəmbərlərdir

(Allahın salamı hamısına olsun).

"Və Allaha gözəl borc versəniz," Bununla zəruri olan zəkatın

xaricindəki könüllü infak nəzərdə tutulur. "əlbəttə sizin günahlarınızı

örtərəm və sizi altlarından çaylar axan cənnətlərə soxaram." Bu

ifadə yuxarıda işarə edilən gözəl vədə istiqamətlidir. Ardından belə

buyrulu-yor: "Bundan sonra sizdən kim inkar etsə, düz yoldan

sapmış olar."

"Sözlərini pozduqları üçün, onları lənətlədik və ürəklərini bərkit/qatılaşdırdıq."

Uca Allah, sözünü tutmanın, müqaviləs(n)i inkar etmənin cəzasını

düz yoldan sapmaq şəklində açıqlayır. Əslində bu, icmalı və ümumi

bir izahatdır. Detalları isə, bu ayədə sıralanan əzab şəkilləriylə

açıqlanmaqdadır. Bunların bir qisimini uca Allah özünə nisbət

edir. Lənətə uğramaları və ürəklərinin bərki/qatılaşması kimi. Ki bunların

uca Allaha nisbəti yerindədir. Bunların bir qisimini də şəxsən

özlərinə nisbət edir, çünki onların azad seçimləri nəticəs(n)i təyin olunmuşlar.

Bu ifadə bunlara istiqamətli bir işarədir: "Daim onlardan

xainlik görərsən."

Bütün bunlar, başda özlərindən alınan söz olmaq üzrə Allahın

ayələrini inkar etməmələrinin cəzasıdır. Ya da xüsusilə

müqaviləs(n)i inkar etmələrinin qarşılığıdır. Çünki uzaqlaşdıqları düz yol,

xoşbəxtlik yolu idi, həm dünyalarının, həm də axirətlərinin abadlığı

onunla mümkünidi.

"Sözlərini pozduqları üçün" ifadəsindən aydın olur ki, bununla

əvvəlki ayədə uca Allahın əzab təhdidini tələb edən küfr

Maidə Surəsi 8-14 .................................................... 411

nəzərdə tutulur. Ayənin orijinalında keçən "febima" sözündəki

"ma" ədatı gücləndirmə üçündür. Əhəmiyyət vermə ya da kiçik hesab etmə yaxud

dəyişik bir səbəbə istiqamətli olaraq bağlılıq ifadə edər. Bu səbəbdən

nəzərdə tutulan məna budur: Verdikləri sözlərini hər hansı bir şəkildə

pozmalarından ötəri onları lənətlədik. Lənət, rəhmətdən uzaqlaşdırmağı

ifadə edər.

"Ürəklərini bərkit/qatılaşdırdıq." Ürəklərin bərki/qatılaşması deyimi, daşların

qatılığından alınmışdır; daşın qatılığı onun sərt olması deməkdir.

Ürəklərin qatılığı isə, haqq qarşısında əyilməmələrini, rəhmətdən

təsirlənməmələrini ifadə edər. Uca Allah bir ayədə belə buyurur:

"Möminlər üçün hələ vaxt gəlmədimi ürəkləri Allahın zikrinə

və enən haqqa yu-muşasın və bundan əvvəl özlərinə kitab verilmiş,

sonra üzərlərindən uzun zaman keçməklə ürəkləri bərki/qatılaşmış,

çogu da yoldan çıxmış kəslər kimi olmasınlar." (Hədid,

16)

Kİsacası ürəkləri bərki/qatılaşınca, "Onlar sözləri yerlərindən

sürüşdürərlər." Allahın razı olmayacağı şəkildə şərh etdilər, bəzi hissələrini

atdılar, bəzi mənalar əlavə etdilər ya da bəzi şeyləri

dəyişdirdilər. Ki bütün bunlar müqəddəs kitabı təhrif etmək mənasına

gəlirdi. Onların bu cür davranışları, dinin qəti gerçəklərinin əllərindən

çıxmasına səbəb oldu. "Özüylə xəbərdar edildikləri şeyin bir

hissəsini unutdular." Unutduqları, xoşbəxtliyin qaynağı olan təməl

qanunları meydana gətirən qisim idi. Bunun yerini ancaq qaçınılmaz bir bədbəxtliyi

tələb edən şeylər al/götürdü. Məsələn, Allahı insanlara bənzədən

bir anlayış mənimsədilər. Musanın son peyğəmbər, Tövratın da davamlı

şəriət olduğunu, nəshin və bedanın etibarsız olduğunu və

bənzəri əsassız şeyləri iddia etdilər.

"Daim onlardan xainlik görərsən." Yəni, onlardan xain bir

qrupu görərsən. Və ya onlardan xainlik görərsən. "Içlerinden çox

azı xaric... Yenə də sən onları bağışla və diqqət etmə; çünki Allah yaxşılıq

edənləri sevər." Daha əvvəl dəfələrlə söylədik ki, azlıq bir

qrupun onlardan istisna edilmiş olması, xalq və ümmət demək o-

412 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

lan cəmiyyətə bağlı lənət və əzab hökmüylə ziddiyyət təşkil etməz. 1

"Biz Xristianıq, deyənlərdən də qəti söz al/götürmüşdük; amma onlar da

özüylə xəbərdar edildikləri şeyin bir hissəsini unutdular. Buna görə... saldıq."

Ayənin orijinalında keçən və "saldıq" deyə mənalandırdığımız

"ağreyna" sözü haqqında, Ragıp əl-Isfahani deyər ki: "Stansiyaya bikeza"

şəklində bir ifadə istifadə edildimi bu, ona düşkün olmaq, ona

yapışıb qalmaq mənasını ifadə edər. Sözün əsli "stansiyaya"dır, bu

isə (zamk, yapışqan kimi) özüylə bir şey yapışdırılan mənasını verər.

"Ağraytu fulanen bi keza=falanı ona yapışdırdım" deməkdir.

Məryəm Oğulu İsa Məsih rəhmət peyğəmbəri idi. Insanları sülhə,

barışa çağırırdı; onları axirətlə maraqlanmağa, dünyanın keçici

zövqlərindən, cazibədar bəzəklərindən üz çevirməyə təşviq edirdi; bu

növ sadə məqsədlər arxasında didişməməyə dəvət edirdi. 2 Amma onlar

özlərinə edilən xəbərdarlıqları dinləməyib onlardan ibrət dərsləri

çıxarmağı unutduqları üçün, Allah onların ürəklərinə sülh və barış yerinə

döyüş duyğusunu yerləşdirdi. Təşviq edildikləri qardaşlıq və

sevgiyə qarşılıq düşmənlik və nifrət duyğularını təlqin etdi. Necə ki

ulu Allah belə buyurur: "Amma onlar da özüylə xəbərdar edildikləri

şeyin bir hissəsini unutdular. Buna görə qiyamət gününə qədər

aralarına kin və düşmənlik saldıq."

Uca Allahın sözünü etdiyi bu düşmənlik və kin, Xristian birliklər

arasında kökləşmiş dərin bir xarakteristika xüsusiyyət halına

gəldi. Axirət atəşi kimi yaxalarına yapışmış, nə etsələr

xilas ola bilmirlər. Ondan, onun çətinliyindən xilas olmaq istədikləri

hər səfərində təkrar alaşağı edilirlər. Dəli alovlu atəşin əzabının

----------

1- Bu ifadənin şərhi məzmununda irəli sürülən ən maraqlı tezis, bəzi təfsirlərdə,

"Içlerinden çox azı xaric" ifadəsiylə Abdullah b. Salam və yoldaşlarının

nəzərdə tutul- diğine bağlı olaraq iştirak edən şərhlərdir. Halbuki Abdullah b. Salam bu surənin enişindən bir müddət əvvəl Müsəlman olmuşdu. Ayədən anladığımız qədəriylə, bu ayənin endiyi ana qədər Müsəlman olmayan bir qrup Yəhudi istisna tutulur.

2- Bu barədə, dörd Incilin dəyişik yerlərində Hz. Məsihdən (ə.s) canlı

fərqli mövzularda edilən şərhlərə baxın.

Maidə Surəsi 8-14 .................................................... 413

dadını ürəklərində hiss edirlər.

Hz. İsanın (ə.s) yer üzündən kaldırılışından etibarən Həvariləri,

səyyah dəvətçiləri və tələbələri arasında ixtilaflar baş göstərdiyi

andan və gündən bəri, Xristianlar arasında da görüş ayrılıqları

dərinləşmişdir. Günbe gün artan və inkişaf edən ayrılıqlar sonunda döyüşlərə,

vuruşmalara, hücumlara, basqınlara, qırğınlara çevrildi.

Sonunda yer üzünü xarabaya çevirən, insanlığı yox meydana gəl təhdidiylə

üz-üzə gətirən böyük dünya döyüşləri də Xristianlar arasındakı

kin və düşmənliyin çatdığı son nöqtəni təşkil edər.

Bütün bunlar nemətin əzaba çevrilməsinin, səylərin pozğunluqla

nəticələnməsinin nümunələridir: "Allah yaxında onlara etməkdə

olduqlarını xəbər verəcək."

414 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Maidə Surəsi 15-19 ......................................................