“Big Ideas Fest”
e ’tirofiga sazovor bo‘ldi va
Geyts va Qatar
jam g‘armalari tomonidan ma’ruzali chiqishlar namoyish etdilar. 2019 yil
yanvar oyida uning kompaniyasida texnologiyani o ’rganish yuzasidan
AQSH ning 40 ta shtati, 3 ta hududi va 24 ta xorijiy davlatlardan
o ‘qituvchilar malaka oshirdilar. kim ekanligiga qiziqish tabiiy.
Shu o ’rinda alohida ta ’kidlab
o ’tish joizki, Jorjetta Yakman
ta’lim sohasidagi 12 yillik ish
faoliyatidan avval
AQSH va
Ekvadordagi kiyim-kechak kom-
paniyasining me’moriy dizayneri
bo‘lib ishlagan va musiqa, ijodiy
festivallarda ishtirok etgan.
Agar biz an’anaviy ta’limning
asosiy maqsadi bilimlami o‘rgatish va bu bilimlardan fikrlash va ijod
qilish uchun foydalanish deb aytsak, STEAM yondashuvi bizni olgan
bilimlami haqiqiy ko‘nikmalar bilan birlashtirishga o ‘rgatadi. Bu
maktabga tayyorlov yoshidagi bolalarga nafaqat ba’zi bir ijodkor
g ‘oyalarga ega b oiish, balki ulami amalda q o ilash va amalga oshirish
imkoniyatini beradi.
STEAM yondashuvining eng mashhur namunasi - Massachuset
Texnologiya Instituti (MIT). Ushbu institutning shiori
“Mens at
manus”
“Aql va q o T \
Massachuset Texnologiya Instituti bolalarga
STEAM tushunchasini oldindan o ‘rganish va tanishish imkoniyatini
berish uchun STEM kurslarini ishlab chiqdi va hattoki ba’zi ta’lim
muassasalarida STEAM o ‘quv markazlarini yaratdi.
2014-yilda Quddusda bo‘lib o ‘tgan “STEAM forward” xalqaro
konferensiyasida quyidagi bayonotlar bildirildi:
10
• Bolalami STEAMga jalb qilish. Ushbu ta’lim
yondashuvi
maktabgacha yosh davridan boshlanishi kerak, shuning uchun STEAM
dasturlarini maktabgacha ta’lim tashkilotlariga kiritish kerak.
.Fan tili ingliz tilidir. Agar ilm-fanni o‘rganish va olim bo‘lishni
istasangiz, bu tilni bilishingiz kerak.
• Qizlar uchun STEAM-ta’lim dasturlari kerak. Ilm-fan sohasidagi
qizlar, ulaming tartibliligi tufayli, o ‘g ‘il bolalar qila olmaydigan
narsalami qilishlari mumkin.
• Science is fun! Ilm-fanda quvnoq bo‘lishi kerak, u bolalar uchun
qiziqarli va o ‘ziga jalb qiluvchi hamda ko’tarinki kayfiyatda tashkil
etilishi kerak.
Bundan
ko‘rinadiki,
an’anaviy
o ‘qitish
uslublari
bilan
taqqoslaganda, maktabgacha ta’limda STEAM yondashuvi bolalami
tajribalar o ‘tkazishga, modellar tuzishga, mustaqil ravishda musiqa va
filmlar yaratishga, o ‘z g ‘oyalarini haqiqatga aylantirishga va yakuniy
mahsulotni yaratishga undaydi. Ushbu ta’lim yondashuvi bolalarga
nazariy va amaliy ko‘nikmalami samarali tarzda birlashtirishga imkon
beradi va keyingi ta’lim jarayonini osonlashtiradi.
Dinamik o ‘zgaruvchan dunyo sharoitida inson hayotining barcha
sohalariga yangi texnologiyalar joriy
etilmoqda.
Tadqiqotchilar
zamonaviy maktabgacha yoshdagi bolalaming 65% kelajakda mavjud
bo‘lmagan kasblarga ega bo‘lishiga ishonishadi. Kelajakda yosh
mutaxassislar tabiiy fanlar va muhandislik kabi turli texnologik
sohalardan ko‘nikma va malakalarga muhtoj bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda bolalarimizni maktabgacha ta’lim tashkilotida
nimaga qiziqtirish mumkin? Aynan STEAM texnologiyasi bolalardan
tadqiqotchilar, kashfiyotchilar, olimlar, texnologlar, rassomlar va
matematiklaming avlodlarini muvaffaqiyatli rivojlantirishga imkon
beradi.
STEAM maktabgacha yoshdagi bolalarga hayotda fan va san’atni
qanday qo‘llashni namoyish etadi.
STEAM nimani nazarda tutadi? Bular quyidagilar: S - science, T -
technology, E - engineering, A - art, M - mathematics (tabiiy fanlar,
texnologiya, muhandislik san’ati, ijodkorlik, matematika).
Biz STEAM muhitida turli xil materiallar (yog‘och, qog‘oz, metall,
plastmassa) elementlari yordamida bolalar boshlang‘ich texnik ko‘nikma
va malakalarga ega boiishlari, muhandislik bilan tanishishlari mumkin.
Zamonaviy dunyo ta’lim olish uchun qiyin vazifalami qo‘yadi:
bolani kelajak jamiyatida hayotga tayyorlash, bu birinchi navbatda tez
11
o ‘zgaruvchan axborot bilan ishlashga qaratilgan maxsus intellektual
qobiliyatlami talab qiladi. Olingan ma’lumotlami olish, qayta ishlash va
amalda qoMlash qobiliyatini rivojlantirish STEAM - ta’lim dasturining
asosini tashkil etadi.
STEAM - ta’lim texnologiyasi har doim bilim va badiiy
izlanishning holatiga asoslangan loyiha uslubiga asoslangan bo‘lib, u o ‘z
amaliy tajribasi asosida bilim olishda va keyinchalik olingan bilimlarni
bolalar faoliyatining ustuvor yo‘nalishlarida qollashda: o ‘yin, dizayn,
bilim va tadqiqot faoliyati texnik ijod elementlari bilan.
STEAM texnlogiyasi bolalarga dunyoni tizimli o ‘rganish, atrofdagi
hodisalaming o ‘zaro munosabatlarini aniqlash va tushunish, yangi,
g ‘ayrioddiy va juda qiziqarli narsalami kashf qilish imkonini beradi.
Yangi narsalar bilan tanishishni kutish qiziqish va kognitiv faoliyatni
rivojlantiradi; o ‘zingiz uchun qiziqarli vazifani aniqlash, usullami
tanlash va uni hal qilish uchun algoritm yaratish, natijalami tanqidiy
baholash qobiliyati - muhandislik fikrlash uslubini ishlab chiqish va
jamoaviy faoliyat qobiliyatini rivojlantiradi. Bulaming barchasi bolaning
rivojlanishining tubdan yangi, yuqori darajasini ta’minlaydi va kelajakda
kasb tanlashda yanada keng imkoniyatlar yaratadi.
STEAM ta’lim texnologiyasining boshqa texnologiyalardan farqi
shundaki, bolalar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli o ‘zlashtirishlari
uchun bir vaqtni o ‘zida aqliy faoliyat bilan birga amaliy faoliyatni
uyg‘unligini ta’minlaydilar. Bunda “Aql va q o T ’ iborasiga amal
qiladilar. Olgan bilimlarini amaliy faoliyatda ko‘rib tezda uqib,
o ‘zlashtirib oladilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalaming 3-7 yosh davrida intellektual
qobiliyatlarini
rivojlantirishda
STEAM
ta’lim
texnologiyasida
foydalanish juda qo‘l keladi. K o‘pgina tadqiqotchilar maktabgacha yosh
davrini
intellektual
rivojlanishning
eng qulay davri
ekanligini
isbotlaydilar. Bola hayotining maktabgacha yosh davrida shaxsiy
intellektual qobiliyatlari jadal rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Uch
yoshga
to‘lgach, bola hissiy faoliyati, beixtiyor diqqat-e’tibori va
og‘zaki nutqi, kommunikativ ko‘nikmalari shakllana boshlaydi.
Bola dunyoni o ‘zgacha qiziqish bilan o ‘rgana boshlaydi, tabiat va
ijtimoiy hayotning eng oddiy hodisalari haqidagi fikrlarini model-
lashtiradi. 0 ‘yin faoliyati va nutqiy muloqoti bilish va idrok etish
jarayoni uchun asos bo‘lib xizmat qiladi: o ‘zi va atrofdagi odamlar,
tengdoshlari, makon va vaqt, rang va shakl, butun va qism.
12
Bolada analitik va sintetik faoliyatning murakkab turlari rivojlanadi.
Sezgi a’zolari - ko‘rish, eshitish, hid bilish va ta ’m bilish sezgi
jarayonlarida, idrok tufayli atrofdagi olam bolaga rang-barangligi, turli
tovushlar bilan ajralib turadi. Bolani idroki rivojlanishi bir necha
bosqichlarda amalga oshadi. 3-4 yoshda idrok obyektiv bo‘ladi ya’ni
bola narsa obyektning xususiyatlarini obyektning o ‘zi bilan ajrata
olmaydi.
4-5 yoshga to ‘lgach, asosiy shakllar, ranglar, makon va vaqt haqida
ilk tasavvurlari shakllanadi. U obyektning kattaligi va ulami taqqoslash
haqidagi g‘oyani shakllantiradi. 5-7 yoshda esa bola obyektlar va
ulaming xususiyatlari haqidagi bilimlari kengayadi, idroki yanada jadal,
mazmunli va maqsadga muvofiq rivojlanadi. Bola o ‘zining shaxsiy
tajribasini egallay boshlaydi va shu bilan birga ijtimoiy tajribani ham
o ‘zlashtiradi.
Idrok orqali tafakkumi rivojlanishiga yo‘l ochiladi, og‘zaki nutq,
diqqat, xotira, tasavvumi rivojlanadi. Diqqat har qanday ongli faoliyatda
namoyon boladi, 3-4 yosh davrida bolaning diqqati faqat atrofdagi
narsalarga va beixtiyor diqqati bilan ularga qiziqish uyg‘otadigan hatti-
harakatlarga qaratiladi. 4-6 yoshda esa ixtiyoriy diqqatni o ‘zlashtira
boshlaydi, uni ma’lum narsalarga ongli ravishda yo‘naltiradilar. Shunga
qaramay, maktabgacha yoshdagi beixtiyor diqqat-e’tibor dominant
b o iib qoladi. Yetti yoshga kelib bolada ixtiyoriy diqqat qobiliyatlari
jadal rivojlanadi.
Maktabgacha yosh davri - boladagi xotirani intensiv rivojlanish
davridir. Bu davrda bolada xotira yetakchi kognitiv fimksiyaga aylanadi
va xilma-xil materiallami oson yodlab oladi. Shu bilan birga ongli
ravishda biron bir narsani eslash va esda saqlab qolishni o ‘zlashtira
boradilar. Bola xotirasida faqat qiziqarli, hissiy kechinmali voqea-
hodisalar, jonli, rang-barang tasvirlami aks ettiradi. Ixtiyoriy xotira
elementlari bolada 5-7 yoshga to ig an namoyon bo‘ladi, ammo
maqsadga muvofiq yodlash va eslab qolish vaqti-vaqti bilan paydo
boiadi.
Bolalardagi o ‘yin faoliyati bu ixtiyoriy xotiraning rivojlanishining
qulay shart-sharoiti hisoblanadi. Maktabgacha yosh davrida bolaning
tasavvurlari ko‘ngilochar xususiyatga ega bo‘lib, beixtiyor paydo bo‘ladi
va olingan tasavvurlarini mexanik ravishda takrorlaydi. Xayol esa
bolada kuchli hissiy taassurot qoldirgan, hayajonlangan va qiziqtirgan
narsadir.
13
Maktabgacha katta yoshda bola o ‘yin faoliyatida tasavvurlarini
rivojlantirish eng samarali yo‘l bo‘lib xizmat qiladi. Bu davrda bola
yangi g‘oya yaratish va uni amalga oshirishni rejalashtirish qobiliyati
rivojlanadi bu esa xayolning o‘sishini ko‘rsatadi. Shunday qilib,
maktabgacha yosh davrining har bir bosqichida bolaning intellektual
qobiliyatlarining rivojlanishi bir qator xususiyatlar bilan xarakterlanadi.
Maktabgacha yosh davrida bolaning intellektual qobiliyatlarni
rivojlantirishda eng ustuvor faoliyatlarda о ‘yin, kognitiv tadqiqotlar,
dizayn, animatsiya va badiiy yo‘nalishlarda ishlab chiqarish faoliyati
asosida yuzaga keladi. Intellektual qobiliyatlaming rivoj lantirishning
asosiy bilish jarayonlari - idrok, xotira, tasavvur va tafakkumi
takomillashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Kognitiv jarayonlami
shakllanishi darajasiga ko‘ra mustaqil ijodiy bilish qobiliyatiga, aqliy va
amaliy kichik tadqiqotlar o ‘tkazish, umumlashtirish, o ‘z faoliyati
jarayoni va natijalarini tahlil qilish, o‘xshashliklami yaratish hamda
xulosalar chiqarishni o ‘rganadilar.
Bolalar bu jarayonni o ‘yin faoliyati orqali amalga oshiradilar.
Bolalar o ‘yinlariga rahbarlik qilishda tarbiyachi asosan bilvosita
usullardan foydalanadi, o ‘yinni kuzatish davomida faol va lider bolalar
o ‘z o ‘rtoqlarini tashabbuslarini
qoilab-quw atlashlari, tortinchoq
bolalami ham o‘yinga qiziqtirish, jalb qilish, jamoaviy hamkorlikda
ishlashga yordam beradi. Bolalar bir-birlari bilan aloqa munosabatlari
yaxshilanadi,
tengdoshlarining
harakatlariga
o‘z
munosabatlarini
bildiradilar, o‘z fikr va qarashlarini himoya qiladilar. Tarbiyachi
rejissyor sifatida o‘yinga mavzu bo‘yicha oldindan kelishib olishga,
rollarni taqsimlashga undaydi.
STEAM ta’lim texnologiyasi o ’yin faoliyatidan foydalanilganda,
bolaning yoshi va individual xususiyatlariga mos ravishda intellektual
qobiliyatlarini rivojlantirish uchun sharoitlar ta’minlanadi. Og‘zaki
mantiqiy
fikrlash
“F.Frebelning
didaktik
tizimi”,
“Matematik
rivojlanish”, “Jonli va jonsiz tabiat bilan tajriba o ‘tkazish”orqali hissiy
idrokdan boshlab, bolalaming ilmiy-texnik ijodiyoti uchun zamr shart-
sharoitlar yaratiladi.
Shu
asosda bolalar “Lego-konstruktorlar”,
“Multstudiya”, “Robototexnika” kabi algoritmlar,
loyihalash va
dasturlash bo‘yicha bilimlami olish va amalda qo‘llash, loyihalash
faoliyatini
amalga
oshiradilar.
Bunda
bolalarda
intellektual
qobiliyatlarini rivoj lantirishning eng muhim sharti bo‘lgan ongli harakat
qilish qobiliyati rivojlanadi.
14
Belgilangan
maqsadlarga
erishishda
maktabgacha
yoshdagi
bolalarga xos o ‘yinlar, qurilish, bilish va tadqiqotchilik faoliyati, ilmiy
va texnik ijodkorlik, badiiy va ijodiy faoliyatning turlari-dizayn,
multfilmlar yaratish kabi ijodiy chiqishlar amalga oshiriladi. XXI asr
zamonaviy texnologiyalarini rivojlantirishda yuqoridagi faoliyat asos
hisoblanadi va bolalarda dasturlash, raqamli texnologiyalar elementlarini
o'zlashtirishga yordam beradi.
STEAM ta ’lim texnologiyasidan asosiy modullarini amaliyotda
qo‘llashda quyidagi yo‘nalishda amalga oshiriladi:
- o ‘yin-qurilish-kognitiv va tadqiqot faoliyati;
- badiiy va ijodiy faoliyat turlari;
- XXI asr texnologiyalarini:dasturlash elementlari va raqamli
texnologiyalami o ‘zlashtirish.
Har bir modul STEAM ta’lim maqsadlarini amalga oshirishni
ta’minlaydigan aniq vazifalami kompleks ravishda hal qilishga
qaratilgan:kognitiv
tadqiqotlar
jarayonida
bolalarni
intellektual
qobiliyatlarini rivojlantirish va ilmiy-texnik ijod qilishga o ‘rgatib
boriladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda badiiy-texnik ijodiyotni sintez
qilish, umuman АКТ (axborot kommunikatsiya texnologiyalari) va
raqamli
texnologiyalami
rivojlantirish,
media
ma’lumotlami
takomillashtirish
asosida
animatsion
samarali
foydali
mustaqil
faoliyatini tashkil etish, bolalarni mantiqiy va algoritmik fikrlashi,
rejalashtirish va modellashtirish qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat.
STEAM ta’lim texnologiyasining asosiy pedagogik ahamiyatli jihati
shundaki,
shaxsni
integratsiyalashgan
rivojlanish
imkoniyatidir.
Integratsion yondashuv turli xil faoliyat turlari - о ‘yin, texnik, nutq,
vizual, kommunikativ, kognitiv va boshqalaming o ‘zaro bogMiqligida
namoyon bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |