Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova

Bola rivojlanishidagi nuqsonlarni diagnostika qilishda korrektsion ishlar 
tamoyillari va metodlari
Xozirgi kunda o’zbekistonda Korrektsion pedagogika – alohida yordamga muxtoj
jismoniy yoki ruhiy kamchiliklari bor bolalarning psixo fiziologik rivojlanishidagi
xususiyatlarini o’rganadigan, ularning ta’lim-tarbiyasi bilan shug’ullanadigan
fandir. Korrektsion pedagogika so’zi “lotincha” tuzatish – bartaraf etish, pedagogika
– ta’lim-tarbiya, o’rganish degan so’zlardan olingan. Ruhiy va jismoniy
kamchiliklari bor bolalar anomal bolalar deyiladi (“yunoncha” odatdan tashqari,
noraso degan ma’noni bildiruvchi anomalos so’zidan olingan), Korrektsion
pedagogika fanining mavzu bahsi anomal, aloxida yordamga muxtoj bolalardir.
Korrektsion pedagogikaning vazifasi – anomaliyalarning kelib chiqish sabablari,
turlarini, anomal bolalarning psixofiziologik rivojlanishdagi xususiyatlarini
o’rganish, shular, asosida integratsiyalashgan, inklyuziv yoki differensial ta’limni
tashkil etish, ularning ta’lim-tarbiyasi bilan shug’ullanishdir.
Rivojlanishida kamchiliklar bo’lgan bolalar maxsus, korrektsion-rivojlantiruvchi
ta’lim va tarbiyaga muhtoj bo’ladilar. Anomal bolalarga yondashishda u yoki bu
nuqsonni aniqlash emas, balki uning xususiyati, tuzilishi, bolani tegishli muassasaga
joylashtirish, korrektsion ishlarni amalga oshirishda alohida ahamiyatga ega bo’lgan
sonli va sifatli ko’rsatkichlarini aniqlash muhimdir.
Anomal bolalarni maxsus muassasalarda o’qitish va tarbiyalash, shuningdek,
umumiy o’rta ta’lim maktablarida korrektsion – rivojlantiruvchi sinflarni tashkil
etish masalasi bilan psixologik-tibbiy pedagogik komissiyalar (PMPK)
shug’ullanadilar.
Bu borada mutaxassislarning quyidagi tamoyillarga amal qilishlari maqsadga
muvofiqdir:
1. Insonparvarlik tamoyili har bir bola uchun o’z qobilyatlarini maksimal darajada
rivojlantira oladigan zarur sharoitlarni o’z vaqtida yaratib berishdan iborat bo’lib, u

---

bolani izchil va batafsil o’rganish, uning yo’lida uchraydigan qiyinchiliklarni

yo’qotish yo’llari va vositalarini izlashni talab etadi.
2. Bolalarni kompleks o’rganish tamoyili bolaga tashxis qo’yishda zarur
mutaxassisliklar (tibbiy, defektologik, psixologik va pedagogik) bo’yicha olingan
ma’lumotlarga tanishni nazarda tutadi. Agar shifokor, defektolog, psixolog va
pedagoglarning fikrlari turlicha bo’lsa, bola qayta tekshiruvdan o’tkaziladi.
3. Bolani har tomonlama va yaxlit o’rganish tamoyili bolaning idrok etish,
emotsional-irodaviy sifatlari va xulqini tekshirishni ko’zda tutadi. Unga ko’ra
bolaning rivojlanishiga jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan jismoniy holati ham
hisobga olinadi. Bolani har tomonlama va yaxlit o’rganish uning o’quv, mehnat va
o’yin kabi faoliyati jarayonidagi harakatlarini kuzatishga asoslanadi.
4. Bolani dinamik o’rganish tamoyiliga binoan tekshirish davomida ular biladigan
va bajara oladigan ishlarni emas, balki ularning o’qitishdagi imkoniyatlarini ham
hisobga olish muhim ekanligini nazarda tutadi. L.S.Vigotskiyning “yaqin rivojlanish
zonasi” — bolalarning o’qishdagi mavjud imkoniyatlari haqidagi ta’limoti mazkur
tamoyilning asosini tashkil qiladi.
5. Sifatiy-miqdoriy vondashuv tamoyili bola bajargan topshiriqni baholashda
yakuniy natijanigina emas, balki usuli, masalarni yechish uchun tanlarigan yo’lning
ratsionalligi, harakatlarning mantiqiy ketma-ketligi, maqsadga erishishdagi qat’iylik
va tirishqoqlikni ham hisobga olish zarurligini asoslaydi.
6. Ma’lum turdagi patologiyali bolalarni boshqa bolalar guruhlaridan ajratish
tamoyili har bir maxsus ta’lim muassasasi o’zi qoidalariga egaligini tavsiflaydi.
7.
Rivojlanishida
mavjud
bo’lgan
chetlariishlar
darajasiga
ko’ra
differentsiallashtirilgan ta’limni tashkil etish tamoyili rivojlanishida bir xil, lekin
darajasiga ko’ra turli chetlanishga ega bolalarni ajratgan holda o’qishlarini nazarda
tutadi, binobarin, ularni o’qitish metodikasida sezilarli farqlar mavjud (masalari,
ko’zi ojiz bolalar taktil asosda (Brayn tizimi bo’yicha), yomon ko’ruvchilar esa
ko’rish asosida o’qitiladi).
8. Yosh tamoyili har bir guruh yoki sinfga ma’lum yoshdagi bolalarning qabul
qilinishini ifodalaydi. Turli yoshdagi rivojlanishida nuqsonlar bo’lgan bolalarni

---

tekshirish va ularga korrektsion yordam ko’rsatish malakali mutaxassislar

tomonidan amalga oshiriladi. PMPKning tarkibida quyidagi mutaxassislar faoliyat
ko’rsatadilar: pedagog, psixolog, shifokor, psixiatr, nevropatolog, otolaringolog,
ortoped, oftalmologlar, oligofrenopedagog, surdopedagog, tiflopedagog hamda
logoped PMPK ishlariga defektologik ta’lim va anomal bolalar bilan ishlashda
amaliy
tajribaga
ega
mutaxassis
rahbarlik
qiladi.