Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova

Psixologik-pedagogik tekshirishlar quyidagi metodlari yordamida tashkil 
etiladi:
1. Suhbat metodi. Suhbat bola bilan aloqa o’rnatish vositasi bo’lib, anomal bolaning
shaxsi, emotsional-irodaviy sifatlari, xulqi, shuningdek, rivojlanishidagi
chetlanishlarning sabablari haqidagi ma’lumotni to’plashga imkon beradi. Agarda
bolaning nutqida, eshitish qobiliyatida nuqsonlari bo’lsa, yoki munosabatga qiyin
kirishsa suhbatni tashkil qilish tavsiya etilmaydi. Bunday hollarda bolani
qiziqtiradigan ko’rgazmali materialdan foydalanish mumkin.
2. Kuzatish metodi. Kuzatish bolaning konsultatsiyaga kelishidan avval boshlanadi
va yaxlit tekshirishlarni o’tkazish jarayonida davom ettiriladi. Kuzatish har doim
aniq maqsad asosida o’tkaziladi. Bolaning o’yin faoliyatini tashkil etish jarayonida
kuzatish alohida ahamiyatga ega, ular bola bilan aloqa o’rnatishga imkon beradi.
Ayrim hollarda o’yinchoqlar yordamida maxsus tekshirishlar o’tkaziladi.
3. Rasmlarini o’rganish metodi. Rasmlar bolani o’rganishda muhim differentsial-
diagnostik vosita hisoblanadi. Bolada pedagog tomonidan tavsiya etilgan rasmlar
xavotir uyg’otsa, bolaga erkin rasm chizishni taklif etish maqsadga muvofiqdir.
Uning mavzu tanlay olishi, tasvirlash xususiyatlari, rasm chizish jarayoni yakuniy
tashhis uchun qimmatli ma’lumot hisoblanadi. Aqli zaif bolalar odatda mavzuni
tanlashga qiynaladilar, ular sujetlar yaratmay, alohida odatiy predmetlarni
tasvirlashga harakat qiladilar.
4. Tajriba-psixologik tadqiqotlar metodlari. Ular maxsus o’rganilishi kerak bo’lgan
psixik jarayonni qo’zg’atuvchi malum vaziyatlarni yaratishni ko’zda tutadi. Tajriba
metodlari yordamida u yoki bu holatlarning sabablari va mexanizmlarini ochib
ko’rsatish mumkin bo’ladi.

---

5. Testlar metodi. Bu metod bolalarning psixodiagnostik maqsadlarda tekshirishda

qo’llaniladi.
D.Veksler
tomonidan
asoslangan
moslashtirilgan
test
ommaviylashgandir. Undan foydalanish individual-psixologik tekshirishlarni
o’tkazishda bola haqida zarur qo’shimcha ma’lumotlarni olishga imkon beradi.
O’smirlik davrida o’quv fanlarini turli o’qituvchilar tomonidan o’qitish munosabati
yuzaga keladi. Bu orqali ularda kattalar shaxsi va faoliyatini baholashning yangi
mezonlari shakllana boshlaydi. Masalari, bilimli, talabchan, haqqoniy, o’quv
materialini qiziqarli va tushunarli yo’l bilan yetkaza oladigan o’qituvchilarni
ajratmaydilar, balki ularni ko’proq hurmat qiladilar, yaxshi ko’radilar va ular bilan
bo’ladigan munosabatlariga ham katta e’tibor beradilar. 10-15 yoshli bolalarning
faoliyat motivlarida ham o’zgarishlar amalga oshadi.
Ilk o’smirlik davrida ko’pchilik yoshlar o’zlariga shaxsiy xarakteristika
beradilar. Katta bo’lgan sari ularning o’z-o’ziga bergan bahosi differentsial
xarakterda (xulq-atvor, ijtimoiy vaziyatlarda o’zini tutishi va ayrim xatti-harakatlar)
namoyon bo’la boshlaydi. Pedagogika oliy o’quv yurtida bo’lajak o’qituvchilarni
psixologik-pedagogik jihatdan tayyorlashni takomillashtirish talabalardagi o’z
kasbiga bo’lgan psixologik qarashni qayta qurish hamda “ideal o’qituvchi” obraziga
tayangan holda olib borilishi zarur. Kasbiy faoliyat bo’lajak o’qituvchi shaxsini
rivojlantirishning asosiy vositasi ekanligi sababli talabalarning uzluksiz amaliyotda
qatnashish jarayonini sifat va miqdor jihatdan kuchaytirish lozim.
Talabalar bilan ta’lim-tarbiya ishlarini rejalashtirishda ularning o’ziga xos
xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ayrim hollarda ichki va tashqi vositalar, omillar
ta’siri ostida uning ruhiy dunyosiga umidsizlik, ruhiy parokandalik kayfiyati,
istiqbolga ishonmaslik, ikkilanish, hadiksirash kabi salbiy his-tuyg’ular namoyon
bo’ladi. O’z shaxsiyatiga nisbatan ichki ishonmaslik, o’qishga nisbatan esa salbiy
munosabatning kelib chiqishi talaba ruhiyatida keskin tushkunlikni keltirib
chiqarishi mumkin. Buning oqibatida ayrim yoshlar o’ta zararli oqimlarga –
aqidaparastlik, terrorchilik illatlariga qo’shilib qolishi, giyohvandlik, ichkilik,
qimorbozlik, turli jinoyat ishlari kabi jirkanch yo’llarga kirib qolishlari mumkin.

---