Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova

1-mavzu. PEDAGOGIK DIAGNOSTIKANING PREDMETI VA TARIXIY
RIVOJI 
Reja: 
1.Pedagogik diagnostikaning shakllanishi va rivojlanish tarixi.
2.Pedagogik diagnostikaning maqsad va vazifalari.
3.SHarqda pedagogik diagnostika elementlarining qo’lanilishi.
4.Pedagogik diagnostikaning predmeti: “shaxs” tushunchasi va uning pedagogikada
qo’llanilishi.
Tayanch so’zlar: pedagogik diagnostika, pedagogik jarayon, o’qitishni
jadallashtirish, o’z-o’zini diagnostikalash, diagnostikaning funktsiyalari, pedagogik
faoliyat, pedagogik diagnostikaning ob’ektivligi, qiyinchiliklarni o’rganish,
diagnostika, tarbiya metodlari, tushuntirish, nasihat berish, namuna bo’lish, rag’bat
va jazo, shaxs, jamiyat.
1. Pedagogik diagnostikaning shakllanishi va rivojlanish tarixi. 
O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy siyosatida milliy o’zlikni anglash,
milliy va umumbashariy qadriyatlarni o’zlashtirish orqali shaxs bilan jamiyat
o’rtasida uyg’unlikni vujudga keltirish, ehtiyojlarning xususiylikdan umumiylikka
o’sib o’tishining qondirilishi har jihatdan o’quvchi va talabalar qobiliyatlari,
iste’dodlarini, ichki imkoniyatlarini, o’ziga xos individual-psixologik
xususiyatlarini tadqiq etishni, shuningdek rivojlantirishni talab etadi. Diagnostika
- (yunon tilida: «dia» — «shaffof», «gnozifi»-«bilim» degan ma’noni bildiradi)
o’rganilayotgan ob’ekt yoki jarayon to’g’risida aniq ma’lumot olishning umumiy
vositasi bo’lib xizmat qiladi. «Pedagogik diagnostika» atamasi birinchi bor 1968
yili nemis olimi Karlxaynts Ingenkamp tomonidan fanga kiritildi. Pedagogik
diagnostika yordamida jamiyatdagi ma’naviy-ma’rifiy jarayon tahlil qilinadi va
ta’lim-tarbiyaning kafolatlangan natijalari aniqlanadi. Tashxislashda nafaqat
ta’limiy-tarbiya natijalarini sarhisob qilish, balki ularing o’zgarish dinamikasi ham
kuzatiladi, mavjud kamchiliklar bartaraf etiladi. O’quv-tarbiyaviy jarayonni
optimallashtirishga xizmat qiluvchi pedagogik diagnostika har bir rejali o’quv
jarayonining ajralmas qismi hisoblanib, o’quvchi materialni qanday

---

o’zlashtirayotganini doimo kuzatib borishga, tarbiyaviy jarayondagi

muammolarning yechimini topishga xizmat qiladi. Pedagogik diagnostika
yordamida o’quv - tarbiyaviy jarayonda tug’iladigan qiyinchiliklar o’rganiladi,
ulari bartaraf etish yo’llari tashkil etiladi. Agar diagnostika (tashxis)ning
ahamiyatini tibbiyot sohasi nuqtayi nazaridan qarasak, kasallik, uning belgilari
va uni kelib chiqish sabablari to’g’ri aniqlansa, davolanish natijasida bemorning
tuzalib ketishiga imkon yaratiladi. Xato diagnoz esa, faqat shifokorlarning harakatini
yo’qqa chiqarib qolmay, kasalning tuzalish imkoniyatini ham susaytirishi mumkin.
Tana salomatligi to’g’risida aytilgan shu fikrlar ruhiy sog’liqqa ham xuddi shunday
aloqadordir. SHuning uchun diagnostika yuksak malaka va javobgarlikni talab
qiladigan faoliyatdir. Insonning jismoniy rivojlanishini tashxis qilish ancha oson.
Buning uchun bir qator mashqlar bajarilgach, uning natijasiga qarab xulosa chiqarish
mumkin. Lekin ruhiy, ma’naviy, intellektual, ijtimoiy rivojlanishni diagnoz qilish
ancha mashaqqatli. Bu maqsadda qo’llanayotgan metodikalar hali ancha murakkab
bo’lib, har doim ham to’g’ri natija beraveradi, deb bo’lmaydi. Pedagogik amaliyotda
o’quv maskanlari pedagog-psixologlari va o’qituvchilar shaxsning alohida
sifatlarini o’rganadilar, lekin bu natijalarga qarab, rivojlanishning barcha
komponentlariga umumiy baho berishga har doim ham musharraf bo’ la
olganlaricha yo’q. Rejali va maqsadli o’qitish va tarbiyalash jarayonida natijalarni
aniqlash zaruriyati pedagogik diagnostikani vujudga keltirgan. Albatta bu vaqtlarda
mazkur natijalar oddiy pedagogik metodlar orqali aniqlangan. Bir qator tadqiqotchi
olimlar (G. Royleke, R. Rollet, K. Leongard, A. Bass, E.Lichko, A. SHmelev)
pedagogik diagnostikani-«pedagogik faoliyatni qulaylashtirishda zarur bo’lgan
axborotni qo’lga kiritish jarayoni»-deb ta’kidlaydilar. X.Feger, N.Petillon,
V.Bogatskiylar “...pedagogik diagnostika psixologik diagnostikadan ajralib
chiqqan” - degan fikrni ilgari surishadi.