Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova

1) Tushuntirish: maslahat berish, uzr so’rash, yaxshiliklar haqida so’zlash, o’rnak
bo’lish.
2) Nasihat berish: o’git, undash, ko’ndirish, iltimos qilish, oq yo’l tilash,
yaxshiliklar haqida so’zlash, rahmat aytish, duo qilish.
3) Namuna bo’lish: maslahat so’rash, o’mak bo’lish.
4) Rag’bat va jazo: maqtash, olqishlash, tasanno aytish; ta’kidlash, ta’na - gina,
tanbeh berish, uyaltirish va boshqalar.
SHarqda pedagogik diagnostika elementlari - an’analar, udumlar, rasm-rusumlar
zamirida ham namoyon bo’lgan. Bunda yosh avlodni aqliy rivojlantirisning bilim,
ilm, malaka, ko’n ilmga ega bo’lish, axloqli qilib tarbiyalash: axloq, odob, xulq,
yaxshilik, adolat, insof, diyonat, sharm, hayo, vatanparvarlik va boshqa fazilatlarni
shakllantirish; mehnat tarbivasi: faollik, ishchanlik, tadbirkorlik, ishbilarmonlik;
aqliy ish, jismoniy mehnat; jismoniy tarbiva: chiniqish, jismoniy o’yinlar; nafosat
tarbivasi: go’zallik, kiyinish madaniyati, muomala madaniyati, saranjom-sarishtalik;
ekologik tarbiva: tabiat, atrof-muhit, flora va faunaga soglom yondashuv; iqtisodiv
tarbiya: tejamkorlik, bozor iqtisodiyoti, sarf, isrof; foyda, mulk, mulkka egalik,
tadbirkorlik; o’qiv tarbiva: insonparvarlik, burch, vijdon, tenglik, adolat, to’g’rilik,
halollik kabi tushunchalarni shakllantirishga katta e’tibor qaratilgan. Demak, buyuk
ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan ta’lim-tarbiyaga oid g’oyalarda pedagogik
nazariya va amaliyot muammolarini tadqiq qilish va yechimini topishga alohida
ahamiyat qaratilgan bo’lib, ulari o’rganish va ulardan foydalanish buyuk
ma’naviyatimizni asrashga va rivojlantirishga xizmat qiladi.
Zamonaviy sharoitda pedagogik diagnostika rivoji. Bir qator olimlar: Klauer, Ingo
Xartman, Karxaynts Ingenkamp, Linert, Frikelarning pedagogik diagnostika
psixologik diagnostika zamirida tug’ilganligini ta’kidlashlari, albatta o’rinsiz. Bir

---

paytlari psixologik diagnostika biologiya va tibbiyotning tashxis modellarini andoza

qilib olgani kabi pedagogik diagnostika ham zarur bo’lganda psixologik ilmiy-
tadqiqot metodlardan o’z o’rnida foydalandi. Jahon pedagogikasida “ta’lim”,
«tarbiya» atamalari keng qamrovlidir. “Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam
bo’lmasligi, farzandlarimizning bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta, baxtli
bo’lib yashashi uchun bor kuch va imkoniyatlarimiz safarbar etayotgan ekanmiz, bu
borada ma’naviy tarbiya masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Agar bu masalada xushyorlik va sezgirligimizni, qat’iyat va ma’suliyatimizni yo
qo’rsak, bu o’ta muhim ishni o’z holiga, o’zi tashlab qo’yadigan bo’lsak, muqaddas
qadriyatlarimizga yo’g’rilgan va ulardan oziqlangan ma’aviyatimizdan, tarixiy
xotiramizda ayrilib, oxir oqibatda o’zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot
yo’lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin”. Keltirilgan ushbu satrlardan tarbiyaning
vazifalari keng va ko’p qirrali ekanligi kelib chiqadi. SHunday ekan, ta’limning
asosiy vazifasi o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish
bo’lsa, tarbiya yosh avlodda jamiyatimizda qabul qilingan odob-axloq qoidalariga
mos keladigan e’tiqodni, axloqiy ko’nikma va malakalarni, extiyoj va intilishlari
tarkib toptirishdan iborat. Tarbiya bilan shug’ullanadigan har bir tarbiyachi birinchi
navbatda o’z faoliyatini va unda ko’zda tutilgan maqsadni aniq tasavvur eta olishi,
bu maqsadning muhimligini tushunishi lozim. Tarbiyaning mohiyati xususida turli
nazariyalar mavjud. Tarbiyani kattalarning (o’qituvchilar, murabbiylar, ota-onalar)
bolalarga ta’sir ko rsatishi sifatida tushunish eng ko’p tarqalgandir. Bunda kattalar
to’g’ri deb hisoblaydigan ideallar, maqsadlar, vazifalar, normalar, talablarga
muvofiq ta’sir ko rsatish ko’zda tutiladi, albatta. Tarbiyani bunday tushunish
haqiqatga yaqin, biroq u bir tomonlama bo’lib, tarbiya jarayonining faqat muayyan
qismini aks ettiradi. Tarbiyaga bunday ta’rif berishda bolaga kattalarning ta’siri
qaratilgan ob’ekt sifatidagina qaraladi. Pedagogik tashxislashning asosiy maqsadi
ham tashabbuskor va mustaqil kishilarni tarbiyalashni nazarda tutadigan bo’lsa, u
tarbiyalanuvchiga pedagogika jarayonida faol harakat qiluvchi sub’ekt rolini beradi.
Demak, uzluksiz ta’lim tizimi qatnashchilarining ma’naviy-axloqiy, intellektual va
boshqa sifatlanni tashxislash uchun ilgor pedagogik tajribalarni ham o’rganish zarur

---

bo’ladi. Xorij olimlari: Ingo Xartman, Karlxaynts Ingenkamp, Linert, Frike,

Lyumann, Rorshax, Diderix, Xeginger, Baxmayr (Germaniya); Bolsho, Burk,
Rollet, Royleke(Angliya); Jorj Fisher, Jeyms Rays, T.Stoun (Amenka);
A.V.Mudrik,
V.D.Semyonova,
G.N.Filova,
S.D.Smirnov
I.V.Dubrovina,
Y.Langmeer, G.M.Breslav, L.P.Fridman, I.Rogov (Rossiya) ta’lim tizimida
pedagogik diagnostika masalalarini tadqiq etishgan. O’zbekistonda pedagogik