Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika unversiteti

1. Mashqlar oxirgi tezlikda bajarilishi kerak.

2. Mashqlar shug’ullanuvchilar tomonidan shunchalik yaxshi o’zlashtiril-gan bo’lishi kerakki, harakat vaqtida harakatni bajarish usuliga emas, balki uni bajarish tezligiga zo’r berilsin.

3. Mashqning davom etishi (yoki masofaning uzinligi) shunday bo’lishi kerakki, mashqni bajarish oxiriga kelib tezlik charchash natijasida pasaymasin (V.M. Zaporojets, 1966).
O’quv - mashg’ulotlarida kuchni rivojlantirish.
Dastlabki tayyorgarlik va boshlang’ich sport ixtisolashuvi bosqichlarida kuchni oshirishda asosiy e’tibor butun harakat apparatidagi mushaklarni mustahkamlashga qaratilishi kerak. SHuni hisobga olish lozim, tabiiy o’sish jarayonida bolalarda qorin mushaklari, tananing qiyshiq mushaklari, qo’lning uzoqlashtiruvchi mushaklari, sonning serbar mushagi, oyoqning yaqinlashtiruvchi mushaklari, odatda, uncha yaxshi rivojlanmagan bo’ladi. Bolalarning kuch imkoniyatlari oz bo’lganligi uchun ularda kuchlilikni tarbiyalashni juda ehtiyotkorlik bilan, asosan, dinamik xarakterdagi qisqa vaqtli zo’r berishdan foydalanib olib borish kerak. Kuchni oshirishga oid mashqlar minimal zo’riqish bilan bajarilishi lozimki, bunda bor kuchni yig’ish, shuningdek, uzoq davom etadigan anchagina zo’riqish istisno qilinadi.

Futbolchilar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarda, asosan, kamroq yuk bilan katta tezlikda bajariladigan mashqlar qo’llaniladi. 9-11 yoshli bolalar shaxsiy og’irligining 30% iga, 12-13 yoshli o’smirlar esa gavda og’irligining 50% iga teng bo’lgan og’irlik bilan bajariladigan mashq-larni qo’llashlari mumkin.

Boshlang’ich sport tayyorgarligi bosqichida kuchni oshirish uchun mashq-larning tayyorlik komplekslarini qo’llash maqsadga muvofiqdir.

Jiddiy mashg’ulot qilish bosqichida butun harakat apparatining mushak guruhlarini rivojlantirishga qaratilgan kuch mashqlaridan keng foydala-niladi. SHu bilan birga, ayrim mushaklar guruhiga (rivojlanib boruvchi kuchning quvvati, asosan, shularga bog’liq bo’ladi) alohida ta’sir ko’rsatishga imkon beruvchi mashqlar ham qo’llaniladi. Jumladan, nerv-mushak kuchlanishlarining tuzilishi va xarakteriga ko’ra futbolning butunlay ta’siriga o’xshash mashqlar (tutash uslub), shuningdek, asosiy yuklama tushadigan muskullar guruhini rivojlantirishga qaratilgan mashqlar alohida ta’sir ko’rsatishga imkon beruvchi mashqlar hisoblanadi.

Barcha harakat apparatining mushaklar guruhini, shuningdek, ayrim mushaklar guruhini (futbolchilar tomonidan ko’rsatiladigan kuchning samaraliligi, asosan, shularga bog’liq bo’ladi) rivojlantirish uchun ko’proq dinamik kuch mashqlaridan foydalaniladi, bular ikki guruhga: shaxsiy kuch guruhiga bo’linadi.

Yosh futbolchilarning kuch imkoniyatlari umumiy darajasini oshirish uchun ko’proq takroriy zo’r berish uslubi qo’llaniladi. Bu uslubda mushak-ning nisbatan ko’p ishlashi modda almashinuvini anchagina yaxshilaydi. Trofik jarayonlarning faollashuvi o’smirlar kuchining o’sishiga ijobiy ta’sir etadi. Bundan tashqari, takroriy zo’riqish uslubidan foydalanganda, haddan tashqari kuch sarflash ehtimoli kamayadi.

Og’irliklar bilan ishlashda 13-16 yoshda maksimal darajada zo’riqishga yo’l qo’yilmaydi. SHuning uchun og’ir jismning optimal vaznini aniqlashda yosh futbolchining maksimal imkoniyatlarini emas, balki uning shaxsiy og’irligini e’tiborga olish kerak.

Og’irliklar bilan bajariladigan mashqlardan tashqari, mashg’ulotlarda juft-juft bo’lib va guruhli ravishda qarshilik ko’rsatib bajariladigan mashqlardan, snaryadda ijro etiladigan gimnastikadan, harakatli o’yinlar va hokazolardan foydalaniladi. Kuchni oshirishga oid u yoki bu mashqning murakkabligi har bir alohida holda shug’ullanuvchilarning yoshi va tayyorgarligiga qarab belgilanadi.

Sport tayyorgarligi bosqichida 17-18 yoshli futbolchilar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarda asosiy yuklama tushadigan mushaklar guruhini rivojlantirishga katta e’tibor beriladi. Turgan gapki, bunda sportchining butun gavda mushaklarini mustahkamlash borasidagi ishlar umuman to’xtatilmaydi.

Katta yoshdagi o’smirlarda asosiy mushak guruhlarining kuchini tarbiyalash ba’zi bir xususiyatlarga ega. Bu maqsadda turli xil dinamik kuch mashqlari qo’llaniladi. Samarali tezlik-kuch mashqlaridan biri orqa bilan sakrash deb ataladigan sakrash (75-100 sm balandlikdan) bo’lib, bu mashqni dastlab chuqurlikka sakrab ko’rilgandan keyin bajariladi. SHuningdek, shaxsiy-kuch mashqlari: gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlar, akrobatika mashqlari, sherigi bilan birga cho’qqayish, anchagina og’ir shtanga bilan nisbatan sekin bajariladigan mashqlardan ham foydalanish mumkin. SHtanga bilan bajariladigan mashqlarni shunday tanlash kerakki, ular mushak kuchini hamda ularning qisqarish tezligini mushaklarning futbol o’yinida namoyon qilinadigan kuchlanish strukturasi, xarakteri va miqdoriga muvofiq ravishda rivojlantirishga xamisha yordam beradigan bo’lsin.

Kuchni rivojlantirish mashqlaridagi og’irliklar miqdorini yaxshisi gavda og’irligiga va mashqni bir marta bajarganda necha marta takrorlashga nisbatan friz hisobida belgilash kerak. Bunda V.M. Zatsiorskiy tomonidan tavsiya qilingan quyidagi shartli (4- rasm ) belgilarga amal qilish mumkin:
№ 4-jadval