Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika unversiteti

2. Mashqlarning bajarilish davomiyligi 45-90 soniya oralig’ida belgilanadi.

3. Dam olish intervali 15 soniyadan 45 soniyagacha. Bunda pauzaning oxiriga kelib tomir urish tezligi daqiqasiga 120-140 gacha tushishi kerak.

4. Takrorlashlar soni shunday tanlanishi kerakki, barcha seriyalar nisbatan barqaror rejimda bajariladigan bo’lsin.

5. Mashg’ulotning har bir qismi o’rtasida passiv dam olinadi.
Maxsus chidamlilikni tarbiyalash.

Umumiy chidamlilik bilan bir qatorda futbolchilar maxsus chidamli-liklarini ham rivojlantirishlari kerak. Maxsus chidamlilik futbolga tatbiq qilinganda, o’yinchining belgilangan sur’atni o’yinning oxirgi daqiqasigacha saqlash qobiliyatida namoyon bo’ladi.

Tezlikka chidamlilik maxsus chidamlilikning xillaridandir. Bu sifat yuksak rivojlanganda, futbolchi shiddat bilan yugurish va tezlanishlarning maksimal tezligini saqlab qoladi, butun o’yin davomida texnik usullarni samarali bajaradi.

Maxsus chidamlilik ko’rsatish ba’zi bir fiziologik va ruhiy omillar-ga bog’liq. Futbolchining anaerob imkoniyatlari asosiy fiziologik omil-dir. Tezlikka chidamlilikni tarbiyalashda anaerob mexanizmlarni takomil-lashtirish uchun takroriy, o’zgaruvchan, intervalli va musobaqa uslublari qo’llaniladi.

Aylanma mashg’ulotdan ham foydalanish maqsadga muvofiqdir. Uning afzalligi shundan iboratki, yuklamani individuallashtirish bilan uni qat’iy reglamentlash muvaffaqiyatli ravishda qo’shib olib boriladi. Yuklamaning individual me’yori «maksimal test» deb ataladigan test yordamida, ya’ni aylanma mashg’ulot kompleksiga kiritilgan har bir mashqqa doir ayrim mashqlarning (takrorlashlar soni, tezligi) maksimal bajari-lishini sinash bilan aniqlanadi.

Aylanma mashg’ulotda yosh futbolchilarda maxsus chidamlilik zaminini yaratish o’zgaruvchan - intervalli uslub bo’yicha olib borilib, unda dam olish intervali qat’iy bo’ladi.

Har bir alohida «stantsiya» da bajariladigan aylanma mashg’ulot mashqlari bajarilishiga ko’ra texnikaviy jihatdan uncha og’ir bo’lmasligi kerak. Mashqlar kompleksi, asosan, futbolchilarning harakat sifatlarini rivojlantirish uchun tavsiya qilinadigan mashqlarni, shuningdek, boshqa sport turlaridan olingan yordamchi mashqlarni o’z ichiga olishi lozim.

Mashqlarni bajarishdagi yuklamalar nihoyatda individual bo’lishi kerak. Mashqlarning bajarish tezligi -maksimal tezlikning 80-85% i, shu bilan birga, mashqni bajarish oxiriga kelganda tomir urish tezligi minutiga 175-180 atrofida bo’lishi lozim. Dam olish intervallari kamida 45-90 soniya, ko’pi bilan 3 - 4 daqiqa bo’lishi kerak.

Yosh futbolchilarning organizmiga tushadigan yuklamani tekshirish qulay bo’lsin uchun, barcha mashqlarni tomir urish tezligiga qarab uch guruh (past, o’rtacha, yuqori) jadallikdagi mashqlarga bo’lish mumkin.

Past sur’atda bajariladigan mashqlarga shunday mashqlar kiradiki, ularni bajarish vaqtida tomir urish tezligi minutiga 120-130 martaga yetadi. Mashqlardan bajarish tezligi - maksimal tezlikning 50-60% ini tashkil etadi. Aylana bo’ylab oddiy yugurishni, turli holatda yurishni, shoshilmay to’p olib yurishni, xilma-xil gimnastika mashqlarini, turgan joyidan darvozaga tepishni, turgan joydan bir-biriga to’p uzatishni, yangi texnik usullarga o’rgatish va hokazolarni past sur’atda bajariladigan mashqlarga kiritish mumkin.

O’rtacha sur’atda bajariladigan mashqlarga shunday mashqlar kiradiki, ularni maksimal tezlikning 70-85% ida bajarganda, tomir urish tezligi minutiga 130-165 taga yetadi. Masalan, turli xil start holatidan turlicha yugurish, xilma-xil tezlikda (20-30 m) va shiddat bilan yugurish (15-20), turgan joydan uzunlikka sakrash, balandlikka sakrayotib ayni vaqtda sonlarni ko’krakka tortish, shuningdek, to’pni olib yurgandan keyin uzatish, cheklangan maydonchada to’pni olib yurish. To’p bilan turli xil estafetalar o’tkazish, to’pni tez olib yurish, to’p bilan turli xil estafetalar o’tkazish.

Yuqori sur’atda bajariladigan mashqlarga shunday mashqlar kiradiki, ularni bajarish vaqtida tomir urish tezligi minutiga 170-190 martaga yetadi. Masalan, musobaqa tarzidagi «mokisimon» yugurish, cheklangan maydonchada «quvlashmachoq» o’ynash, cho’nqayib o’tirgan holatda sakrab (otilib) turish, raqib bilan olishgan holda 8-10 m ga shiddat bilan yugurgandan keyin mo’ljalga to’p tepish, maxsus topshiriq (yuqori sur’atni saqlab turish, jamoadagi o’yinchilar sonini kamaytirish bilan o’ynash, cheklangan maydonchalarda (2x3, 3x3, 4x4, 6x6, 8x8) o’ynash.

Katta yuklama bilan bajariladigan chidamlilik mashqlarining mashg’uloti 15-16 yoshli futbolchilar uchun haftasiga ko’pi bilan 1 marta, 17-18 yoshlilar uchun esa haftasiga 2 marta o’tkazilishi mumkin.

Murabbiyning jismoniy, texnik va taktik tayyorgarlikka doir mashg’u-lotiga kiritilgan har bir mashqning energetik «qimmati»ni aniq belgilay bilishi mashg’ulot vositalari va uslublarini to’g’ri hamda maqsadga muvofiq tanlashiga imkon beradi.

CHidamlilik darajasini aniqlash uchun olti minutli yugurish testidan foydalanish tavsiya qilinadi. SHu maqsadda yuguriladigan aylana har 10 m dan keyin belgilab chiqiladi. Kuchni to’g’ri taqsimlash, optimal sur’atni tanlash uchun yosh futbolchilar masofani 3-5 marta «sinab ko’rish» lari kerak. CHidamlilik darajasi yugurib o’tiladigan masofaning uzunligiga qarab aniqlanadi. Masalan, agar 13 yoshli futbolchilar 6 minutda 1410-1450 metr-ga, 14 yoshlilar esa tegishlicha 1530-1550 metrga yugursalar, bu ko’rsatkich-larni yaxshi deb hisoblash mumkin.

Yuqorida masofa uzunligi ko’rsatkichlari keltirilgan bo’lib, buni yosh futbolchi organizmining kislorod bilan ta’minlanish tizimini mashq qildirish uchun o’zining oxirgi aerob imkoniyatlari va KMI (kg) individual miqdorining 85-90% i darajasida yugurib o’tishi kerak (5-jadval).
№ 5-jadval