Noorganik moddalar

* B osim 4 , 0 5 M P a , tem pera tu rasi 363 K.
1 t a m m i a k ishlab c h i q a r i s h d a t o za l a s h j a r a y o n i n i n g c hi qi ndi si
b o ‘lib, b o s i m i 0, 8 M P a , t e m p e r a t u r a s i 496 К b o ‘lgan 0 , 6 4 6 t b u g 6 
h is ob l an ad i .
Bu j a r a y o n n i n g a f zal li kla r i dan biri — bu C O , d a n yetarl i d a r a ­
j a d a c h u q u r t o z a l a s h g a er ishi sh va a bs or bsi ya h a m d a re ge n e r at siy a 
j a r a yo n l ar i n i yuqori intensivligi b o ‘lib, b u o 6z n a v b at i d a, uni b i rl a m - 
chi yirik quvvat li q u r i l m a l a r d a q o ‘ll ashga i m k o n y ar at adi . J a r a y o n ­
ni ng kamc h i l i g i — bu e r i t m a n i re ge n e r at s i ya l a s h u c h u n issiqlikni 
b i r m u n c h a k o ‘p r o q s a r f b o ‘lishida ( p o t a s h n i n g q a y n o q er it masi bilan
190

---

t o z a l a s h g a n i s b a t a n u q u y i da kel tiriladi) va a y r i m a p p a r a t l a r n i tay- 
y o r l a s h u c h u n z a n g l a m a y d i g a n p o ‘latni q o ‘l l ashdadi r.
Oxirgi yillarda e r i t m a n i regeneratsiyalash j a r a yo n i n i r e ge n e r a t or — 
r e k u p e r a t o r l a r d a oli b b o r i l m o q d a . Bu v aq t d a issiqlik sarfini q a y n o q
p o t a s h l i t o z a l a s h q u r i l m a l a r i d a issiql ikni s a r f l a s h d a r a j a s i g a c h a
ka ma yt i ri l i s hi ga e r is hi sh m u m k i n .
6.4. K O N V E R T I R L A N G A N G AZ N I U G L E R O D
D I O K S I D I D A N P O T A S H N I N G Q A Y N O Q
E R I T M A S I BILAN T O Z A L A S H
T o z a l a s h n i n g bu usuli oxirgi yillarda az ot s a n o a t i d a k eng q o ‘lla- 
n a b o s h l a n d i . T o z a l a s h j a r a y o n i as os id a q u y id ag i q a y t a r reaksiya 
ket ishi yot adi:
K2C 0 3 + C 0 2 + H20
f
* 2KHC03 
(6.3)
Kaliy karbonati (potash) ning suvdagi eruvchanligi temperat ura ortishi 
bilan kolpayishi sababli, tozalashni esa yuqoriroq konsentrl angan eritma 
bilan olib borish maqsadga muvofiqligi tufayli C O , ni absorbsiyalash 
jarayonini balandroq t emperaturalarda olib boriladi. Potash o ‘rniga natriy 
ka r bo n at i ni qoMlash iqtisodiy j i h a t d a n foydali e m a s , c h u n k i natriy 
karbonati N a , C O , suvda a n c h a kam eriydi, va sh un i n g u c h u n natriy 
kar bonat eritmalari k amr oq yutish qobiliyatiga egadir.
T eks hi ri shl ar shuni k o ‘rsatdiki, e r i t m a g a d i e t a n o l a m i n ( D E A ) q o ‘- 
s h i l ga n da q a y n o q pot ashli e r i t m a bilan absor bsi ya la sh tezligi sezilarli 
d a r a j a d a o s h a r eka n. A m al i y s h a r o i t l a r d a t a r k i b i d a 2 5 — 30 massali 
foiz p o t a s h v a 1,5—2 massali foiz D E A b o ‘!gan suvli e r i t m a i shlat i­
ladi. P o ta s h e r it m a s i kon se n t r a ts i y a si ni 2 5 —30% d a n oshirilishi t e x ­
n o lo gi k rejim b u z i l g a n d a c h o ‘k m a g a t ushi shi m u m k i n b o ‘lgan t uz -
lar bilan q u r i l m a n i n g quvurlar i va appa r at lar i tiqilib qolish xavfi bilan 
b o g ‘liq. E t a n o l a m i n l a r d a n farqli o ‘l aroq uglerod dioksidini p ot as hni ng 
q a y n o q e r i t m a s i d a e r uv c ha nl i gi — V c o 2 t e m p e r a t u r a g a q a r a g a n d a
u g l e r o d d i o k s i d i n i n g ulushl i ( parsial) b o si mi P c o 2 ga ku c h l i b o g ‘liq- 
dir. Q u y i d a b u bogManishl ar t a r ki bi da 25% K 2C 0 3 va 1,5% D E A
b o ‘lgan e r i t m a u c h u n keltirilgan:
353 К d a ( a b s o r b e r u c h u n ) :
P c o 2, M P a ........................................... 0 , 0 1 4 4 
0 ,1925
V c o 2, m 3/ m 3 e r i t m a ........................ 20 
40
393 К d a ( a b s o r b e r u c h u n ) :
P c o 2, M P a ........................................... 0 , 0 3 5 5 
0, 072
V c o 2, m 3/ m 3 e r i t m a ........................ 20 
25
0, 5877
50
0 , 1 2 2
30
191

---

Y u q o r i d a kelti rilgan m a ’l u m o t l a r d a n kelib c h i q a d i k i , C O , a b ­
s or bs i ya s i ni y u q or i b o s i m l a r d a , e r i t m a n i n g r e g e n e r a t s i y a s i n i esa 
a k s i n c h a , past b o si m l a r d a , y a ’ni a t m o s f e r a b o s i m i g a ya q i n b o s i m ­
larda va t e m p e r a t u r a n i esa a bs or bsi ya t e m p e r a t u r a s i g a q a r a g a n d a
303 К — 313 К y u q o r i r o q d a ush l ab , olib b o r i s h ke r ak ekan.
M o n o e t a n o l a m i n l i t o z a l a s h d a n farqli o ‘l a r o q , ug le r o d di oksi dini
p o t a s h n i n g q a y n o q e r it ma s i b i lan a b s o r b s i y a l a s h d a g a z d a n C O , ni 
y uqori d a r a j a d a a j ra t is hga er ishi b b o ‘i maydi . M a s a l a n , k o n v e r t i r ­
l anga n gaz ni C O , d a n 2,8 M P a b o s i m d a q a y n o q p o t a s h usuli bilan 
t o z a l a n g a n d a t o z a l a n g a n gaz t a r ki bi d a C O , n i n g m i q d o r i n is b at a n
k o ‘p r o q , y a ’ni 0 , 1 % ni tashkil etadi. Bu esa q a y n o q p o ta s hl i t o z a ­
l ash j a r a y o n i n i n g k a m c h i l i g i d i r . P o ta s h l i t o z a l a s h n i n g a k s i n c h a ,
a f za l li kl ar i da n biri — bu h a m b o ‘lsa e r i t m a d a n k a m r o q issiqlik s ar f
boMishidadir. Xu s us a n bu ni s h u b i lan t u s h u n t i r i s h m u m k i n k i , C O ,
ni p o t a s h n i n g q a y n o q e r i t ma s id ag i e r i s h issiqligi m o n o e t a n o l a m i n