Noorganik moddalar

M exan ik va g a zli aralashm alardan
tozalangan atm osfera h avosi
D rossellangan
havo
A ylanm a
su v
В— ~
I I I
I V
I I I
I V
Suyuq havo rektifikatsiya
j a r a y on iga 
$
a 
b
3 .2 -r a s m .
 
Y u q o r i b o s i m l i b i r l a m c h i d r o s s e l l a s h s i k l i ( L i n d e s i k l i ) ( a )
v a u n i T - S d i a g r a m m a s i d a g i i f o d a s i ( 6 ) :
/ — k om pressor; 
2 —
sovitgic h ; 
3
— issiqlik alm ashtirgic h; 
4 —
drossellanish
ventili; 
5
— y ig ' g ic h . 
I— I I —
h avon i siqish va sovitish; 
I I — I I I
— h avon i
issiqlik a lm a sh tirg ich (3 ) da sovitish; 
I I I —I V —
h avon i dro ss ella sh; 
I V— V —
suyuq h avon i ajratish; 
V— I —
d ro ss ella n g a n h a v o k o m p o n e n t la r i (a z o t va
k is lo ro d ) nin g issiqlik alm ashtirgic h (3 ) da isishi.
u n i n g k o m p o n e n t l a r i a z o t va k i s l o r o d d a n ajratiladi. B u g ‘ holidagi
havo k o m p o n e n t l a r i b o s h l a n g ‘ich t e m p e r a t u r a T, Kelvin gradusigacha 
issiqlik a l m a s h g i c h (3) ni q u v u r l a r a r o q i s m i d a o ‘z sovuqligini siqil­
g an , l ekin hal i d r o s s e l l a n m a g a n h a v o g a ber i b, isiydi.
C h u q u r s o vu q l i k olish sikllarida r e k u p e r a t s i y a l a n m a s l i k t u s h u n -
c h a s i d a n k e n g f oyda la ni la di .
Re k u pe r at si ya l an ma s li k deb, issiqlik a l ma s h g i c h ( r e k up er a t o r ) n i n g
issiq t o m o n i d a u nga kirib kel ayot ga n va u n d a n chi q i b k et ayot ga n gaz 
oqi mla ri orasidagi t e m p e r a t u r a l a r farqiga aytiladi. O d a t d a , c h u q u r
sovuqlik q ur i lma l ar i da rekuperatsiyalanmaslik miqdor i issiqlik a l m a s h ­
gi ch qoMlaganda 5 — 10 K, r e g e n e r a t or l a r q o ‘l la n g a n i d a esa 2 —4 К ni
85

---

tashkil etadi. Yuqori bosimli bi rlamchi drossellanish sikli sikllar orasida 
e n g soddasi b o ‘lsa h a m , ene r gi ya sarfi b o ‘yi cha e n g s a ma r a s iz sikldir.
Bu sikl, havoni dastlab m i n u s 228 К g a c h a ni sbat an a r z o n b o ‘lgan 
a m m i a k l i sovi tish h a m d a b i r q i s m h a v o n i 12—20 M P a b o s i m g a c h a ,
qolganini esa mi nima l m u m k i n b o ‘lgan bosi m 0, 6 M P a g a c h a siqishni 
kiritib, m u k a m m a l l a s h t i r i l i s h i m u m k i n . N a t i j a d a yetarli d a r a j a d a ,
yu qo ri s a m a r a l i drossel lash effektiga erishi ladi .
B u n d a y ikki bosimli va 228 К g a c h a oraliq sovitishni q o ‘llaydigan 
sikl b o ‘y ic ha G - 6 8 0 0 tipidagi t o z a azot olish u c h u n m o ‘ljallangan 
h a v o n i ajratish qu ri l ma l ar i ishlaydilar. Or a li q a m m i a k l i sovit ishni 
q o ‘llash h i so bi ga y u q o r i bosi mli h a v o m i q d o r i k a m a y a d i , b u n i n g
hisobiga esa energi yani ng sol isht irma sarfi h a m 10— 12% ga kamayadi .
3.3.2. Bir qism havoni detanderda kengaytiruvchi o‘rta 
bosimli sikl (Klod sikli)
0 ‘rta bosi m (4,0—6,0 M P a ) da ishlaydigan b u n d a y siklni sxemasi 
(a)
va T - S diagrammasidagi ishlash tasviri 
{b)
3. 3-rasmda k o ‘rsatilgan.
H a v o p o r s h e n l i k o m p r e s s o r 1 d a 4 , 0 —6, 0 M P a g a c h a siqiladi 
( T - S d i a g r a m m a s i d a
I — 11
c h i z i g ‘i): siqilish o q i b a t i d a h a v o isiydi va 
a y l a n m a suv bilan sovitgich ( 2 ) da sovitiladi, s o ‘ngra issiqlik a l m a s h ­
t irgich ( J ) d a az ot va kisl orod b i lan T 3 Kelvin g r a d u s g a c h a sovitiladi 
( I I — I I I
c h i z i g ‘i). A z o t va kislorod issiqlik a l m a s h t i r g i c h
( 3)
d a n
( n u q t a Г) c h i q i b , i s t e’m o l c h i g a y ubor i ladi . Issiqlik a l m a s h g i c h
( 3)
d a n c h i q q a n h a vo ikki o q i m g a b o ‘linadi.
H a v o n i n g D q i s m d a n ibor at b i r i n ch i o q i m i p o r s h e n l i d e t a n d e r
( 4 )
ga y u b o r i l i b , u y e r d a h a v o t a s h q i ish b a j a r i s h b i l a n p as tk i
re kt i f i ka ts i o n m i n o r a ( 7 ) dagi b o s i m — o ‘r t a c h a 0, 6 M P a b o s i m ­
g a c h a k enga yadi ( I I I —VI c hi z i g ‘i; d e t a n d e r n i n g foydali ish koeffitsi- 
y e n t i n i h i so bg a o l in s a I I I —V c h i z i g ‘i), h a v o n i n g q ol ga n 1 - D qismli 
ikkinchi o q i m i esa y o ‘nalishi b o ‘y i c h a i kkinchi issiqlik a l m as ht i rg ic h
( 5 ) ga y u b or i la d i va u y e r d a kislorod va a z o t n i n g q ar s hi o q i m i bilan 
sovitiladi ( I I I — IV c h i z i g ‘i). S h u n d a n s o ‘ng s ovitilgan bu h a v o d r o s -
selli ventil 
( 6)
or qa li 4 0 —60 M P a d a n 0,6 M P a b o s i m g a c h a d r o s -
sel lani b ( I V —VI c h i z i g ‘i), p o r s h e n l i d e t a n d e r
( 4)
d a n 0, 6 M P a b o ­
s i m d a k e l a y o t g a n h a v o bilan q o ‘shilib, pastki re kt i f i ka ts io n m i n o r a
( 7 ) ning pastki qi smi ga kiradi va u y er da t o ‘y i n g a n h a v o b u g ‘i va 
s u y u q h a v o g a ajraladi. T o ‘y i n g an h a v o b u g ‘i re kt i fi ka tsi ya qilinib,
m i n o r a ( 7 ) ni ng t e p a q i s m i d a t o z a s u y u q a z o t hosil qi lina di va u 
drosselli vent il 
( 8)
or qa li 0, 6 M P a d a n 0, 13 M P a g a c h a d ros sel la-
nib, yu q or i r ekti fi ka ts ion m i n o r a
( 10)
ni n g t e p a qi smi ga yu b or i l ad i .
86

---