Noorganik moddalar

klin k er
d e b atal adi.
Pishish j a r a y o n i d a g a z va s uy u q faza hosil b oMm a g an q a t t i q fa- 
z a d a g i k i m y o v i y r e a k s i y a l a r n i n g tezligi j u d a o z b o ‘ladi. S h u n i n g
u c h u n q a t t i q m o d d a l a r o ‘rtasidagi, y a ’ni q a t t i q f a z a d a ket uvchi r e ­
a k s i ya l a r ni ng tezligi re aksi yaga kirishuvchi m at er i a l z a rr a ch a l a r i n i n g
y u z a sirtiga b o g ‘liq. Z a r r a c h a l a r bir- bi ri b il an bevosi ta k o n t a k t d a
boMishlari u c h u n u l a r yaxshi a r a l a s h g a n boMishlari ker ak. Q a t t i q fa­
z a d a k e t u v c h i r e a ks iya l ar t ezligini o s h i r i s h d a s u y u q yoki ga z faza- 
l ar n i n g i sh t i r o k eti shi k a t t a a h a m i y a t g a ega, c h u n k i ga z va s uyuq 
fa za l ar di ffuzi ya j a r a y o n i n i t ez l a s ht i r a di va y u z a sirtini oshiradi.
G a z va s u y u q fazalar q a t ti q ma t er ia ll a r ni p i sh i r i s h d a subli matsiya,
di ssotsi atsi ya j a r a y o n i er ish n a t ij as ida hosil b o ‘ladi. K o ‘p h o l a t d a
q a t t i q k o m p o n e n t l a r d a n biri g a z h o l a t i g a o ‘t ad i . M a s a l a n , k o ‘p 
j a r a y o n l a r d a qa y t ar uv ch i sifatida q o ‘s h i m c h a k o ‘m i r , g a z ( C 0 2, C O )
ishlatiladi. M a s a l a n , kalsiy sulfati b il an k o ‘m i r o ‘rtasidagi k i my o
313

---

j a r a y o n i n i q u y i d a g i c h a t a s a v v u r q il i s h m u m k i n , c h u n k i k o ‘m i r
qi zdi ri sh d a v r i d a C 0 2 va C O ga a yl ana di .
C a S 0 4 + С = C a O + S 0 2 + C 0 2 - 5 6 6 , 2 kj
O z m i q d o r d a hosil b o ‘lgan s u y u q faza q a t t i q f a za d a gi r eaks iyal ar ni
t ezl ati shi va turli a r a l a s h m a l a r n i hosil qilishi m u m k i n .
S h u n d a y qilib asosiy j a r a y o n n i n g tezligi f aqat ki my ov iy r e ak s i ­
y a n i n g tezligiga b o g ‘liq b o ‘l ma y , balki s u bl i m a t s i y a, di ssotsiatsiya,
er i sh, di ffuzi ya tezligiga h a m b o g ‘liq.
Qa tt iq m o d d a l a r ar alashmasi reaksiyasi o ‘zi ni ng murakkabl igi bilan 
f a r q qilib, ki ne t i k q o n u n i y a t l a r i r e a k si ya ni ng m e x a n i z m i g a , limit 
q i s md a g i b o s qi c h i b il an a ni ql a n a d i . A g a r d a re aksi ya ki n e t i k obl as t d a
ket sa G i n s t l i n t t e n g l a m a s i b o ‘y i c h a tezl ikni a n i q l a s h m u m k i n :
d / V d r
= k { \ - (I)2» ,
b u yer da:
к
— j a r a y o n n i n g k e t is h t abiati va r e a g e n t n i n g x u s u s i y a t i ­
g a b o g ‘liq koeffi tsient;
(3
— b o s h l a n g ‘ich r e a ge nt ni ng m a h s u l o t g a ayl anga n ulushi.
A g a r d a r eaksiyaga k i r i shuvc hi m o d d a l a r m a y d a t uyi lga n b o ‘lsa, 
y a ’ni bu h o l a t d a di ff u z iy a ni ng roli k a t t a b o ‘lib, j a r a y o n quyi dagi
t e n g l a m a b i lan a n iq l an a d i :
d 0 / d r
= k ( ( \
-
(1 
- Р У /3).
B a r c h a h o l a t l a r d a q a t t i q m o d d a l a r n i n g o ‘rtasi dagi reaksiya t e z ­
ligi z a r r a c h a l a r n i n g o ‘l c h a m i yuza siga b o g ‘liq b o ‘lib, 
«к»
n i n g qiy- 
m a t i h a m s h u n g a q a r a b o ' z g a r a d i . M a s a l a n , d i ff u zi ya o b l a s t i d a
k e t u v c h i ki my o vi y j a r a y o n l a r n i n g ( s u b li m a t s iy a) tezligi m o d d a l a r ­
n i n g b o s h l a n g ‘ich z ar r a ch a l ar i o ‘l c h a m i k va dr at iga teskari m u t a n o s i b
b o ‘lar edi. S h u n d a y qilib q a t t i q m o d d a l a r n i n g k uy di ri sh j a r a y o n i n i n g
tezligi turli s ha r o i t l a r g a b o g ‘liq ek an . S h u m a q s a d d a t e x n o l o g i y a d a
q o £l la n il ad i g a n t a d b i r l a r q u y i d ag i l a r d a n ibor at .