154
ortiq), qisqa umrli (1 soat – 100 kun) va o‗ta qisqa umrli (1 soatdan kichik)
guruhlarga bo‗linadi. Radiaktiv moddaning
nur chiqarish qobiliyati, vaqt birligi
ichida ro‗y beruvchi atom emirilishlar soniga bog‗liq.
Radiaktiv modda miqdori
aktivlik degan tushuncha bilan ifodalanadi.
Aktivlik– bir sekundda ro‗y beradigan atom emirilishlari bilan belgilanuvchi
kattalikdir. Aktivlikning asosiy birligi qilib SI sistemasida Bk– Bekkerel deb qabul
qilingan. 1 Bk– 1 sekunda bir atom emiriluvchi radioaktiv modda miqdoridir. 1000
Bk– 1 KBk, 1000000 Bk = 1 MBk, 1000000000 Bk = 1 GBk.
Amaliyotda SI sistemasiga kirmagan, avval qabul qilingan aktivlik birligi Ki
- Kyuri ham qo‗llaniladi. 1 Ki – 1 gramm toza radiyning aktivligi bo‗lib u gramm –
radiy deb ham ataladi, unda 1 sekundda 3,7 x 10
10
atom emiriladi.
Doza, doza birliklari. Doza deb nurlanayotgan modda massa birligida
yutilgan nur energiyasining miqdori tushuniladi.
Rentgen va gamma nurlar
manbasini tavsiflash (xarakteristikasi) uchun «ekspozitsion doza» degan tushuncha
kiritilgan.
Ekspozitsion doza deb nur dastasi o‗tayotgan havo hajmi yoki massa
birligida yutilgan energiya miqdoriga aytiladi. Bu «havo dozasi» deb ham aytiladi.
Uning birligi qilib Rentgen (R) olingan. Uning ulushlari: mR –millirentgen va
mkR – mikrorentgen. Rentgen – 1 sm
3
havoda, normal
atmosfera sharoitlarida
(0
o
S, 760 mm.sim.ust.) zaryadlarining yig‗indisi 1 elektrostatik birlikga teng ion
hosil qila oladigan nur miqdoriga aytiladi. SI sistemasi bo‗yicha ekspozitsion doza
birligi qilib Kl/kg olingan uning rentgenga nisbati quyidagicha 1 R=2,58
10
–4
Kl/kg. 1 R nurlanish 1 g havoda 85 erg nurlanish energiyasining yutilishiga teng.
To‗qimalarda
yutilgan doza rad va Gr (Grey) (SI sistemasida)
larda
o‗lchanadi. 1 Gr = 100 rad.1 rad – 1 g to‗qimada 100 erg nurlanish yutilishiga teng.
To‗qimalarda yutilgan doza muhitning kimyoviy tarkibi, zichligi va nurining turiga
bog‗liq holda havo dozasidan farq qiladi.
Nurlanishning ekvivalent dozasi– standart tarkibdagi biologik to‗qima uchun
nurlanishning yutilgan dozasining nurlanishning o‗rtacha sifat koeffitsientiga
ko‗paytmasi. Ekvivalent doza radiatsion havfsizlikda odamni 250 MeV/yil dan
155
oshmaydigan kichik dozalar bilan surunkali nurlashda turli xil IN larning biologik
ta‘sirining zararli effektlarini hisobga olish uchun ishlatiladi. 1
rentgen nur
chaqiradigan o‗zgarishlarga ekvivalent doza – BER (biologicheskiy ekvivalent
rentgena – rentgenning biologic ekvialentligi ) deyiladi.
CI birliklarida BER -
Zivert (Zv) deb nomlangan. 1 Zv = 100 BER.
Dostları ilə paylaş: