Nuraliyeva xafiza otaevna

Bo‘y uzunligi organizmning plastik jarayonini ifodalovchi ko‗rsatkich 
hisoblanadi. 
Bo‗y uzunligi yog‗ochdan yasalgan bo‗y o‗lchagich yoki metaldan yasalgan 
antropometr yordamida aniqlanadi. Yog‗och bo‗y o‗lchagich 2 metrli yog‗och 
ustundan iborat bo‗lib, keng platformaga mahkamlangan. Yog‗och ustuni bo‗yicha 
mufta bilan planshyotka harakatlanadi. Ustunning ikki yon tomonidan 
santimetrlarga bo‗lingan; bir tomonidan hisoblash platformadan boshlansa, 
ikkinchi tomonida o‗tirgichdan boshlanadi. Bo‗y o‗lchagich maydonida o‗tirgan 
holda bo‗yini o‗lchash uchun ochiladigan o‗tirg‗ich o‗rnatiladi. O‗tirg‗ich 
balandligi bolalar uchun 25 sanitimetr, kattalar uchun 35-40 santimetr bo‗lishi 
kerak. 
Tekshiriluvchining turgan xolatda bo‗yini aniqlash uchun platformaga elkasi 
bilan turg‗iziladi. Tekshiriluvchi qaddi – qomatni tik, elkalarni to‗g‗ri tutib, 
qo‗llarni tanasi bo‗ylab cho‗zgan holatda oyoqlarni birlashtirib turadi. Bunda 
tekshiriluvchining tovoni, dumbasi va kuraklararo qismi bo‗y o‗lchagichni vertikal 
taxtasiga tegib turishi kerak. Boshini shunday tutishi kerakki bunda ko‗zning 

---

244 
pastki burchagi bilan quloqning yuqori burchagidan o‗tgan chiziq bir gorizontal 
tekislikda yotsin. Bo‗y o‗lchagichning siljuvchi taxtasi shu turgan holatda 
boshning eng yuqori sagital chizig‗igacha suriladi. O‗lchash aniqligi 0,5 sanitimetr. 
Ikki yoshgacha bo‗lgan bolalar tana uzunligini o‗lchashga moslashtirilgan bo‗y 
o‗lchagich 100 - 120 santimetrli yog‗och doskadan iborat bo‗lib, ikkita 
planshyotkaga ega. Ulardan biri (siljimaydigan) bola kallasini ushlab turishi uchun 
xizmat qiladi, ikkinchisi bola oyoqlariga keltiriladi. O‗lchash vaqti bola elkalari 
bo‗y o‗lchagich doskasiga to‗g‗irlanadi, oyoqlari ko‗zning tashqi burchagi va 
quloqning yuqori burchagi bir vertikal chiziqda joylashtiriladi. Doska yonida 
shtrixlangan lineykasi bor. Yog‗och bo‗y o‗lchagich bilan o‗tirgan vaqt turgan 
holatda tana uzunligi o‗lchanadi. 
Yangi tug‗ilgan bolaning bo‗yi 50 sm ga teng. 
1-kvartalning har oyida 3 sm dan jami 9 sm, 
2-kvartalning har oyida 2,5 sm –7,5 sm 
3-kvartalning har oyida 1,5 sm –4,5 sm 
4-kvartalning har oyida 1 sm –3 sm qo‗shiladi. 
Bir yoshli bolaning bo‗yi 75 sm bo‗ladi. 
Bir yoshdan 4 yoshgacha bolaning bo‗yi o‗rtacha yiliga 8 sm ortadi. 
Ko„krak qafasining aylanasini aniqlash. Olinadigan ma‘lumotlar jismoniy 
rivojlanishning asosiy ko‗rsatkichlaridan hisoblanadi. Bu ko‗rsatkichlar tananing 
hajmi, ko‗krak va elka mushaklari xamda ko‗krak qafasidagi a‘zolar faoliyatini 
ifodalaydi. 
Ko‗krak qafasining aylanasi deyarli tinch holatda, chuqur havo olganda 
hamda chuqur havo chiqarganda o‗lchanadi. Orqa tomondan quyilgan metrli tasma 
tagida kurak burchaklari bilinib turishi, old tomondan esa ko‗krak qafasining o‗rta 
qismida bo‗lishi kerak. O‗lchash uchun qo‗llar tushiriladi, bunda tasma orqa 
tomondan kurak tagiga surilib tushadi. Tasmani shunday o‗rnatish kerakki, u osilib 
turmasligi, nafas olish va chiqarishga halaqit bermasligi zarur. To‗g‗ri o‗lchash 
uchun bolaning bir tekisda nafas olishi kutiladi, so‗ng chuqur nafas olganda, 
chiqarganda, tinch holatda alohida-alohida har biridan 3-4 marta o‗lchab, o‗rtacha 

---

245 
arifmetik ko‗rsatkich aniqlanadi. Chuqur nafas chiqarilgandagi ko‗rsatkichning 
farqi ko‗krak qafasining ekskursiyasi hisoblanadi. 
Ko‗krak qafasining tinch holdagi ko‗rsatkichi chuqur nafas chiqargandagiga 
nisbatan 1-2 sm ko‗p, chuqur nafas olgandagi ko‗rsatkichga nisbatan esa deyarli 
shuncha kamdir. Shunga ko‗ra to‗g‗ri ma‘lumot olish mumkin. 
Yangi tug‗ilgan bolaning ko‗krak aylanasi esa 33-34 sm ga teng. 6 oylik 
bolaning ko‗krak aylanasi 45 sm ga teng bo‗ladi. agar bola 6 oylikdan kichik 
bo‗lsa, har etishmagan oyiga ko‗krak aylanasidan 2 sm chiqarib tashlanadi, agar 
bola 6 oylikdan katta bo‗lsa ko‗krak aylanasiga 0.5 sm dan 1 yoshgacha qo‗shiladi. 
1 yoshli bolaning ko‗krak aylanasi 48 sm ga teng, 10 yoshgacha har yiliga 1,5 sm 
dan qo‗shiladi va 63 sm ga teng bo‗ladi, 10 yoshdan 15 yoshgacha yiliga 3 sm dan 
qo‗shilib, 15 yoshda 78 sm ga teng.