Nuraliyeva xafiza otaevna

7.2. FITOPREPARATLAR TAYYORLASHDA MEHNAT 
SHAROITLARINING GIGIYENIK TAVSIFI 
Fitopreparatlar dorivor o‗simlik xom ashyosidan oladilar. Ularni ikki 
guruhga ajratadilar: yangi uzilgan o‗simliklardan tayyorlangan preparatlar va 
quritilgan o‗simlik xom ashyosidan tayyorlangan preparatlar. 
Yangi uzilgan o‗simliklardan tayyorlangan preparatlar sharbatlar va 
ajratmalarga bo‗linadi. 
Ularni tayyorlash chog‗ida apparaturaning germetikligi buzilgan holda va 
havo almashinuvi ishining samaradorligi past bo‗lganda ishlovchilarga 
ekstragentlarning (dixloretan, efirlar, spirtlar va b.) bug‗lari ta‘sir ko‗rsatishi 
mumkin. Yangi uzilgan dorivor o‗tlarni maydalash jarayonlarini gigiyenik jixatdan 
noqulay deb hisoblash lozim, chunki bu paytda ular sharbati tomchilari va mayda 
bo‗laklari nafas organlari tananing ochiq qismlari terisiga (qo‗llar, yuz) tushib, 
bunda terini yallig‗lantiruvchi va sensibilizatsiyalovchi ta‘sir ko‗rsatishi mumkin. 
Quritilgan o‗simlik xom ashyosidan tayyorlangan preparatlarga nastoyka va 
ekstraktlar kiradi. Nastoykalar quruq o‗simlik xom ashyosidan tayyorlangan spirtli 
yoki spirtli-efirli ajratmalar bo‗lib, ular isitishsiz va ekstragensiz olib 
tashlanmasdan olinadi. Nastoykalarni tindirish, perkolyasiya (filtr orqali uzluksiz 
filtrlash) va ekstraktlarni eritish yo‗li bilan oladilar.
Ekstraktlar - quruq o‗simlik xom ashyosidan olingan konsentratsiyalangan 
tortmalar, ballast moddalardan tozalangan galenli preparatlar. Konsentratsiyasiga 
ko‗ra suyuq, quyuq va quruq ekstraktlarga ajratiladi.
Ekstraktlarni olinishining texnologik jarayoni quyidagicha bo‘ladi:
- quruq o‘simlik mahsulorlari; 
- suyuq qismi quruq qismidan ajratiladi, ya‘ni tindirish, filtrlash 
sentrafugalash yo‘li bilan olish; 

---

167 
- ekstragentlarni haydash, bunda suv, efir, spirt va boshqa moddalardan 
quyuq ekstraktlarni bug‘lantirish usuli bilan, quruq ekstraktlarni esa vakum ostida 
quritish usuli bilan haydash. 
Dorivor changi fizikaviy xususiyatlari, kimyoviy qurilishiga ko‗ra 
organizmga 
turlicha 
ta‘sir qilishi mumkin: umumiy zaxarli, terini 
yallig‗lantiruvchi, allergen va boshqalar. Chunonchi, masalan, tarkibida atropin 
guruhidagi alkaloidlar bo‗lgan belladonna o‗tini ortishda teriga tushib, uni 
yallig‗lantiradi. Uzoq ta‘sir etganda, ayniqsa ushbu o‗t yuqori nafas yo‗llari orqali 
tushganda zaxarli ta‘sir ko‘rsatidi va bosh aylanishi, umumiy qo‗zg‗alish, tomir 
urishi va nafas olishning tezlashishi ko‗rinishida namoyon bo‗ladi. Qizil qalampir, 
shalfey, va boshqalarning changi teriga yallig‗lantiruvchi ta‘sir ko‗rsatadi. 
Limonnik va boshqa o‗tlarning changi bilan aloqada allergik tasirlanish xillari 
ta‘riflangan. 
Galenli va yangi galenli preparatlarning olinishida ish zonasi havosining 
ekstragentlar va eritmalar (spirt, efir, xloroform, dixloretan va boshqalar) bug‗lari 
bilan ifloslanishi ro‗y beradi. Masalan, bir qator korxonalarda spirtli eritmalar 
tayyorlash xonalarida etil spirti bug‗larining yuqori konsentratsiyalari aniqlandi, 
ularda ish zonasi havosida olingan sinamalarning 20-30% ida havodagi 
bug‗larning miqdori REMdan ortiq bo‗lgan. Kimyoviy omilga ega majmuada 
ayrim uchastkalarda ishlovchilar me‘yoridan ortiq issiqlik bilan belgilanuvchi 
mikroiqlim va shovqinning bir vaqtdagi ta‘siri ostida bo‗ladilar. 
Farmasevtik ishlab chiqarish omillarining zararli ta‘sir ko‗rsatishining oldini 
olishda oqimli-so‘ruvci havo almashinuvining bo‘lisi, ishchilarni shahsiy himoya 
vositalari bilan ta‘minlanganligi katta ahamiyatga ega
. Maydalagichlar, 
tegirmonlar, elaklar, shnekli va tasmali transportyorlar va boshqa texnologik 
uskunalarga xizmat ko‗rsatuvchi ishchilar maxsus kiyim-bosh, 03-N, 03-K turidagi 
ximoya ko‗zoynaklari qo‗lqoplar, ShB-1 turidagi respiratorlar bilan ta‘minlanishi 
shart. Bundan tashqari, organik ekstragentlar bilan aloqada bo‗luvchi ishchilarda A 
rusumli filtrlovchi qutichali protivogaz bo‗lishi shart. 

---

168