O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Operatsion rejalashtirishning asosiy hujjati 
Operatsion rejalashtirishning asosiy hujjati-bu smenali kunlik rejadir. 

---

586
Shift-kunlik reja
parcha ishidan foydalanilganda, PS quyidagi ko‘rsatkichlarni 
o‘z ichiga oladi: tashish uchun ariza yoki shartnoma raqami; mijozning nomi; 
yukning nomi, tashish masofasi va hajmi; yukni ortish va tushirish punkti, prrni 
amalga oshirish usuli; birinchi yuklash uchun psni topshirish vaqti; tovar belgilari 
bo‘yicha ajratilgan atslar soni rejaga muvofiq va haqiqatda (haqiqiy ko‘rsatkichlar 
sayohat hujjatlarini qayta ishlagandan keyin to‘ldiriladi); bajarilgan ishlar hajmi 
(safarlar soni, tashilgan tonna yuk, umumiy yurish va yuk bilan yurgan masofa). 
Substansiyalardan vaqt bo‘yicha foydalanilganda, smenali kunlik rejada 
podstansiya markalari bo‘yicha mijozning avtonom telefon stansiyasini ta'minlash 
vaqti va ishlash muddati aks ettiriladi. 
Optimallashtirish muammolari va ularning transportni rejalashtirishdagi 
o‘rni
AT samaradorligini oshirishning asosiy usullaridan biri ATE dan optimal 
foydalanish uchun turli xil variantlarni tanlashdir, ya'ni. Eng yahshi. Muammoni hal 
qilish turiga qarab, ular eng yaxshi qiymatni topishga intiladigan ko‘rsatkich qabul 
qilinadi (masalan, avtomobilning minimal yurishi, maksimal foyda va boshqalar). 
Ushbu ko‘rsatkich deyiladi 
optimallik mezoni
va muammoning mustaqil parametrlari 
(dastlabki ma'lumotlar) funktsiyasidir 
F = F 
(
x
1 ,
 x
2 ,..., 
X
P
)
.
Qiymatlari bo‘yicha cheklovlar qo‘yilgan ko‘rsatkichlar va xarakteristikalar ham 
mustaqil parametrlarning funktsiyalari bo‘lib, tenglik va tengsizliklar shaklida 
ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan cheklash funktsiyalari deb ataladi: 
R
i
= R
i
(
X
1 , 
X
2 ,..., 
X
n
)
 
= 0; 
R
i
= R
i
(
X
1 , 
X
2 ,..., 
X
n
)
 

 
0; 
x
k

0. 
Berilgan parametr qiymatlari to‘plamiga ruxsat beruvchi formulalar to‘plami 
X
1 
,
X
2 ,
... 
,
X
n
cheklash funksiyalarining qiymatlarini hisoblash va optimallik mezoni 
deyiladi 
matematik model
. 
Qabul qilmoq optimal echimlar turli matematik usullardan foydalanish. Iqtisodiy 
ko‘rsatkichlar, qoida tariqasida, optimallik mezoni sifatida qo‘llanilishi sababli, 
bunday usullar deyiladi. 
Iqtisodiy va matematik
. Tashishni optimallashtirishni 
rejalashtirishda qo‘llaniladigan usullarning tasnifi shaklda ko‘rsatilgan. 3.1. 
Guruch. 3.1.
Optimalning asosiy usullarining tasnifi 
Transportni rejalashtirish 
Chiziqli dasturlash -
bu matematik fan bo‘lib, uning yordamida chiziqli 
bog‘lanishlar va cheklovlar bilan ekstremal masalalarni tahlil qilish va yechish 
amalga oshiriladi. Bu erda "dasturlash" atamasi "rejalashtirish" atamasi bilan 
sinonimdir, ya'ni. Masalani optimal hal qilish rejasini tuzishni bildiradi. 
Hozirgi kunda quyidagi masalalar har tomonlama hal qilinmoqda. 
1. 
Tonna-kilometrda 
transport 
ishini 
qisqartirishi 
maqsadida 
yuk 
jo‘natuvchilarni yuk qabul qiluvchilar bilan biriktirish. 
2. Nol masofalarini kamaytirish maqsadida avtotransport korxonalariga 
buyurtmachi tashkilotlarni biriktirish. 

---

587
3. Yuksiz yurish masofasini kamaytirish hisobiga yalpi yuk tashishda ratsional 
yuk tashish yo‘nalishlarini rejalashtirish; 
4. Umumiy yurish masofasini qisqartirish uchun kichik hajmdagi yuklarni 
tashishda tarqatuvchi va yig‘uvchi optimal yo‘nalishlarni rejalashtirish. 
5. Yuk ortish-tushirish va kutish vaqtlarini qisqartirish uchun harakatlanuvchi 
tarkib va ortish-tushirish mexanizmlarini yo‘nalishlarga taqsimlash.
6. Umumiy masofani kamaytirish uchun qurilishlarda soat grafigi asosida 
smena-sutka yuk tashish rejasini hisoblash. 
7. Umumiy masofani qisqartirish uchun qisqa masofani va yo‘nalish vaqtini 
aniqlash. Yuk tashishni rejalashtirish masalalarini qo‘lda va elektron hisoblash 
mashinalarida bajarish mumkin. Elektron hisoblash mashinalari yordamida ko‘p 
mehnat talab qiladigan yoki odam umuman yecha olmaydigan murakkab masalalar 
ham hal qilinadi.
Avtomobillarni yo‘nalishlarga taqsimlash va yuk tashishni rejalashtirishda 
chiziqli dasturlash usuli keng qo‘llaniladi. Bu usuldan foydalanib, quyidagi asosiy 
masalalar yechiladi. 
1. Optimal qatnovlar sonini aniqlash. 
2. Mavjud harakatlanuvchi tarkib va yuk ortish-tushirish mexanizmlaridan 
foydalanish optimal variantini aniqlash. 
3. Bir turdagi yuklarni qabul qiluvchilarni jo‘natuvchilar bilan eng qisqa 
o‘rtacha tashish masofasiga qarab biriktirishning optimal variantini aniqlash. 
4. Avtotransport korxonalarini buyurtmachi tashkilotlar bilan eng qisqa nol 
masofaga qarab biriktirish. 
5. Harakatlanuvchi tarkibni eng qisqa yuksiz yurish masofasiga qarab ishlash 
yo‘nalishlarini belgilash. 
Chiziqli dasturlash masalalari grafik hamda variantlarni yaxshilash orqali hal 
qilinadi. 
Shunday qilib, chiziqli dasturlash masalalarining iqtisodiy mazmuni masalaning 
shartlari faqat birinchi darajali noma'lumlarni o‘z ichiga olgan chiziqli tenglamalar 
tizimi bilan ifodalanganda mavjud resurslardan foydalanishning eng yaxshi usullarini 
topishdan iborat. Ko‘pgina yuk tashishni rejalashtirish vazifalari aynan shu tarkibga 
ega. Masalan, yuk qabul qiluvchilarni (GPP) yuk jo‘natuvchilarga (GOP) belgilash, 
transport vositalarini ob'ektlar va marshrutlar bo‘yicha taqsimlash va boshqalar. 
Matematik shaklda umumiy chiziqli dasturlash muammosi chiziqli funktsiyani 
maksimallashtirish yoki minimallashtirishdir 
F= bilan
1 
X
1 + 
bilan
2 
X
2 
+... + bilan
P
X
P
Dan 
P
haqiqiy o‘zgaruvchilar 
X
1 ,
X
2 ,.
.. 
,
X
P
,
 
salbiy bo‘lmagan shartlarni 
qondirish ( 
X
1 > 0, 
X
2 > 0,..., 
X
P
> 0) va 
t
chiziqli cheklovlar 
Nazorat savollari 
1.
Istiqbolli(strategik)rejalashtirish 

---

588
2.
Joriy rejalashtirish 
3.
Chiziqli dasturlash 
4.
Operatsion rejalashtirish jarayonida bajariladigan amallar