O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Qkun 
– kun-sutkada jo‘natiladigan yuk hajmi; 
Ta 
– konteynerning aylanish vaqti, sutka; 
Qk 
– konteynerning yuk ko‘taruvchanligi; 
Γ
– konteyner yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish koeffitsienti. 
Misol: aralash tashishda kunda jo‘natiladigan yuk hajmi. 
Qkun 
= 55,4 
t 
tonna, 
konteyner yuk ko‘taruvchanligi 
qk 
= 8650 kg, konteyner yuk ko‘taruvchanligidan 
foydalanish koeffitsienti 
γ
= 0,80, konteynerlarning aylanish vaqti 
ta 
= 12 kun.
Zarur konteynerlar sonini aniqlansin. Zarur konteynerlar soni: dona 
Mahalliy konteynerlarni tashishda zarur konteynerlar soni avtomobillar va 
ortish-tushirish mexanizmlari soniga bog‘liq bo‘lib, avtomobillarning harakat oralig‘i 
va kontey
k kun a 
; 
k
nerlarga ortish ritmiga tengligi bilan aniqlanadi. 
(Ja = Rk )
Bunda: 
ta 
– avtomobilning aylanish vaqti; 
Ay 
– avtomobillar soni; 
Nk 
– avtomobillar kuzovida joylashadigan konteynerlar soni. 

---

655
Konteynerlarni tashishda konteynerlarning sof og‘irligi hisobiga avtomobilga 
foydali yuk ortish miqdori kamayadi. Konteynerlarning konstruktiv-ekspluatatsion 
sifatini baholashda tara koeffitsienti qo‘llaniladi. Tara koeffitsienti konteyner sof 
birligining yuk ko‘taruvchanligiga nisbati bilan aniqlanadi (32-jadvalga qarang). 
Yuklarni 
konteynerlarda 
tashishda 
yuritiladigan 
hujjatlar 
va 
ularni 
rasmiylashtirish 
Yuklarni avtomobil transportida konteynerlarda tashishni tashkil qilish nizomiga 
asosan konteynerlarni ekspluatatsiya qilish va tashishni tashkil qilish amalga 
oshiriladi. 
Har bir avtomobil konteynerlarida 33-jadvalda ko‘rsatilgandek pasport bo‘lishri 
kerak. 
Konteynerning 
yekspluatatsiyadan 
chiqarilish 
sababi 
va 
sanasi. 
Konteynerlarning ish muddati ularning yekspluatatsiya qilinishiga qarab belgilanadi. 
Yekspluatatsiya qilish muddatiga ko‘ra metall konteyner 2 marta, yog‘och metalldan 
tayyorlangan konteynerlar 1 marta to‘la tamirlanishi kerak. Avtomobil transportida 
yuk konteynerlari shaharlararo va aralash tashishda keng foydalaniladi.
Konteyner pasporti
Inventar № 
GOST bo‘yicha konteynerning shartli belgisi. 
Konteynerlarni ishlab chiqqan zavodning nomi. 
Konteynerlarning tarmoqqa tegishliligidan qati nazar yuk tashish statistik 
hisobotlari olib boriladi. Konteynerlarda yuk tashish tovar-transport hujjati, ya’ni 34-
jadvaldagi qaydnomaga asosan yuritiladi. Qaydnomada har bir konteynerga maxsus 
belgi qo‘yiladi. 
Yuklarni paket usulida tashish 
Ayrim tarali va tarasiz yuklarni bir joyga to‘plab (paket)tashishga paket 
uslubida 
tashish 
deb 
ataladi. 
Paketni 
yuklash-tushirish 
jarayonlari 
mexanizatsiyalashgan usulida bajariladi. Paketlar tagliklar yordamida hosil qilinadi. 

---

656
Yuklash-tushirish jarayonlarni bajarishda sanchqili elektr va avtoyuklagichlar, 
shtabelerlar, maxsus qurilmali kranlar qo‘llaniladi. Tagliklar yassi, ustunli va yashikli 
turlarga ajratiladi.
Yassi tagliklarga turli burchakli shakldagi, qopdagi, rulondagi va kipdagi yuklar 
joylashtiriladi. Paketning turg‘unligini ta’minlash uchun ayrim hollarda yuklar lenta 
yoki arqonlar bilan bog‘lab qo‘yladi.
Ustunli tagliklarda taglik burchaklariga vertikal ko‘rinishda mahkamlangan yoki 
ajratib olinadigan tirgak-ustunlar bo‘ladi. Bu tagliklar yordamida taraga 
joylashtirilgan mayda donador yuklar va har xil mexanizm va agregatlar tashiladi. 
Yashik tagliklar kichik hajmdagi konteynerlarga o‘xshash bo‘lib, har xil donador 
tarasiz yuklarni tashishga mo‘ljallanadi. Barcha turdagi tagliklar yuklanishiga qarab 
ikki va to‘rt tomonlama bo‘ladi. 
Paketda tashishni tagliklarsiz quyidagi usullarda tashish mumkin: 
1. Paketning o‘rta yoki pastki qismida yuklagichning sanchqisi kiradigan joy 
hosil qilib bog‘lanadi. 
2. Paket yuqorisida ortish mexanizmlari moslamasining ilgagi bilan ko‘tarish 
uchun tugun hosil qilinib bo‘linadi. Tagliklar asosan quyidagi materiallardan: 
yog‘och, po‘lat, aluminiy, polimer materiallar va qog‘ozdan tayyorlanadi. Zarur 
tagliklar soni