O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

 
Tayanch so‘z va iboralar: 
avtotransport saroyi, texnik tayyorgarlik 
koeffitsienti, avtosaroydan foydalanish koeffitsienti, saroy quvvati, saroy tarkibi, yuk 
ko‘taruvchanlik, yuk ko‘taruvchanlikdan foydalanish statik koeffitsienti, yuk 
ko‘taruvchanlikdan foydalanish dinamik koeffitsienti, yukli qatnov masofasi, yuksiz 
qatnov masofasi, nolinchi qatnov masofasi, yukli o‘rtacha qatnov masofasi, yuk 
tashish o‘rtacha masofasi,ish vaqti, marshrut vaqti, ortish-tushirish vaqti, harakat 
vaqti, texnik tezlik, ekspluatatsion tezlik 
1. Umumiy tushunchalar 
Transportda 
tashish 
jarayoni 
o‘zaro bog‘liqva ketma-ketbajariluvchi 
operatsiyalar (yuklarni tashishga tayyorlash, ortish,belgilangan manzilga etkazish, 
tushirish, yuklarni egalariga topshirish, transport vositasininavbatdagitashishga 
keltirish) yig‘indisidan iborat bo‘lib, uni transport vositasiorqali bajariladi. Transport 
ishini rejalashtirish, hisoblash va tahlil qilishgamo‘ljallanganma’lum texnik-
ekspluatatsion 
ko‘rsatkichlar 
yordamida 
ular 
ish 
natijalari 
va 
ishlatishdarajalarinianiqlash mumkinbo‘ladi. Ularga quyidagilar kiradi: transport 
vositasining marshrutdagi ish rejimi, harakat tezligi, yuk ko‘tarish qobiliyatidan 
foydalanish darajasini belgilovchi koeffitsient, ma’lum masofadagi yo‘ldan unumli 
(yoki ish bajarish uchun) foydalanish darajasini belgilovchi koeffitsient, transport 
vositasigaortish-tushirish operatsiyasida turgan vaqti va boshqalar.
Transport vositasidan foydalanishsamaradorligi yuqorida keltirilgan har bir 
omil va ularning birgalikdagi ta’siri bilan baholanadi.
 
2
. A
vtomobil saroyi va undan foydalanish 
Avtotrasnport saroyi deyilganda uning ixtiyoridagi avtomobil (avtobus) lar, 
tirkami va yarimtirkamalar tushuniladi. Ular o‘z navbatida turlari, markalari va 
transport vositalari miqdorlari bilan xarakterlanib, tashish bilan bog‘liq ishlab 
chiqarish dasturini to‘liq bajarishga qaratilgandirlar. Transport vositalari turlari va 
modyllari, avtotransport saroyining oldiga qo‘yilgan vazifa hamda bajarilishi lozim 
bo‘lgan ishlarga bog‘liqdir. 
Transportvositalari miqdor ko‘rsatkichlari barcha avtotransportsaroylari uchun 
umumiy bo‘lib, ular quyidagi elementlardaniboratdir: 

---

463
Ah - hisobdagi yoki inventar kitobida hisoblanib boriluvchi avtomobil 
(avtobus)lar va tirkamalarning umumiy soni. 
Hisobdagi avtomobillar o‘z texnik holatiga ko‘ra, ekspluatatsiya qilishga 
tayyor (a
et
) va kun davomida ta’mirda yo texnik xizmat ko‘rsatishda turuvchi 
avtomobillarga (a
tt
) bo‘linadi, ya’ni
A
h
= a
et
+ a
tt
[7] 
Amalda ekspluatatsiyaga tayyor avtomobillar ba’zi bir sabablarga ko‘ra to‘la 
ishlatilmaydi. Ularning bir qismi har xil sabablarga ko‘ra (a
tt
- ta’mirda 
turuvchilardan tashqari): ekspluatatsion materiallar (yonilg‘i, moy, avtoshina, 
akkumulyator) yo‘qligi, haydovchi (shofyor)lar yo‘qligi yoki betobligi, yo‘llardan 
foydalanib bo‘lmasligi va h.k larga ko‘ra bekor turishlari mumkin. 
Aytilganlarga ko‘ra, a
et
= a
e
+ a
bt
Demak, saroy hisobidagi avtomobillar a
h
= a
e
+ a
tt
+ a
bt
iborat bo‘ladi. 
Har bir saroydagi avtobus, avtomobil, tirkama hamda yarim tirkama ma’lum 
davr (rejadagi yoki hisobiy) ichida ekspluatatsiyada, bekor turishda va ta’mirda 
turishlarimumkin. Shuning uchun,saroydagi barcha avtomobil-kunlar o‘z navbatida 
ak
k
=ak
e
+ ak 
bt
+ ak
tt
iborat bo‘ladi. 
Avtomobil transporti saroyining ishga tayyorgarlik darajasini aniqlanishi 
uchun, texnika jixatdan saroyning ishga tayyorgarlik koeffitsienti (

t
) aniqlanishi 
lozim. 
Texnik tayyorgarlik koeffitsienti quyidagi formulalar orqali aniqlanadi: 
A) bitta avtomobil uchun kalendar kunlardagisi 
К
ЭТ
T
К
К


[8] 
B) avtomobil saroyidagi barcha avtomobillar uchun bir kunlik 
Х
ЭТ
T
A
A


[9] 
V) avtomobil saroyidagi barcha avtomobillar uchun kalendar kunlardagisi 
К
ЭТ
Т
АК
АК


[10]