O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Transport vositasi qatnov masofasi va undan foydalanish. 
Transport 
vositasi qatnov masofasi deyilganda, uning km-larda o‘lchanuvchi bosib o‘tgan yo‘l 
masofasi tushuniladi. Avtomobilning ish marshrutidagi harakati ortish-tushirish 
joylari o‘rtasidagi ayrim qatnovlardan hamda avtotransport saroyi va avtomobilning 
ishlash marshruti orasidagi harakatidan iborat bo‘ladi.
Yuk avtomobillari ishini tashkil qilishda ular barcha harakat davrlarida yuk 
tashish bilan band bo‘ladi yoki harakat vaqtining bir qismini yuk olishga borish 
uchun sarflanadi. Aytilganga ko‘ra qatnovlar unumli va unumsiz bo‘lib, transport 
vositasi bosib o‘tgan yo‘liningbir qismi unumli (ish bajarish bilan band) va ikkinchi 
qismi unumsiz, ya’ni bo‘sh qatnovdan iborat bo‘ladi. Avtomobillarda tashilayotgan 
yuk hajmi miqdoridan qat’iy nazar bunday qatnovlar unumli hisoblanadi. 
Yuk avtomobillarining unumsiz qatnov masofasi o‘z navbatida boshlang‘ich va 
ish nixoyasidagi avtotransport saroyi va ish marshruti o‘rtasidagi nolinchi qatnovdan 
hamda ish marshruti ichidagi bo‘sh qatnovidan iborat bo‘ladi. 
Nolinchi qatnov (
l
o
) deyilganda, avtotransport saroyidan to yuk ortish birinchi 
joyigacha va yuk tashish ishi nixoyasida so‘nggi tushirilgan joydan avtotransport 
saroyiga qatnov masofasi tushuniladi. Ayni transport jarayoni bilan bog‘liq 
bo‘lmagan barcha qatnov yo‘l masofalari (masalan, ish marshrutidan tashqaridagi 
yonilg‘i-moy quyish joyigacha qatnov, yo‘lda buzilib qolgan avtomobilni tuzatishga 
borib-kelish qatnovi, haydovchilar almashtirish uchun avtotransport saroyiga borib-
kelish qatnovi kabilar, ya’ni ish marshrutidan tashqariga chiquvchi barcha qatnovlar) 
nolinchi qatnovlar hisoblanadi. 
Bo‘sh qatnov (
l
bq.
) Deyilganda avtomobilni yukdan bo‘shatilganda keyingi yuk 
ortish joyigacha qatnovi tushuniladi. Tashish transport jarayonining ajralmas qismini 
hisobga olib, marshrut ichi bo‘sh qatnovni shartli ravishda nazariy jixatdan unumli 
qatnov deyilsa ham bo‘ladi. 

---

467
Agar biz transport jarayoninig bajarish bilan bog‘liq qatnovni 
l
m
, nolinchi 
qatnovni esa 
l
o
deb belgilasak, avtomobilning umumiy qatnovini (
l
um
) quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
l
um
=
 l
m
+ 
l
o 
, km 
L
m 
= 
l
yuq 
+
 l
bq 
ligini hisobga olinsa 
L
um
= 
l
yuq
+
l
bq
+ 
l
o
, km. Bo‘ladi. 
Bir guruh avtomobillar va avtomobil saroyini transport jarayonini bajarish 
uchun umumiy qatnov masofasi quyidagiga teng bo‘ladi: 
L
um
= l
yuq
+ l
bq
+ l
o 
, km [21] 
Transport vositasining qatnov masofalaridan foydalanish darajasining 
belgilovchi koeffitsient 

, unumli qatnov masofalarini umumiy masofasiga nisbati 
qilib aniqlanadi. 
Bir avtomobilning bir yukli qatnovi uchun 
[22] 
Bir avtomobilni smena yoki bir sutka davomidagisi 
[23] 
 
Avtomobil saroyinibir kunlik ishi davomidagisi 
[24]

Ayni buko‘rsatkich kalendar kunlar uchun
 
[25] 
Transport vositasi bosib o‘tgan masofasi tashishni muvaffaqiyatli bo‘lishiga 
katta ta’sir etadi, mablag‘lar va vaqt sarfini talab etilishni hisobga olinsa, qatnov 
masofalaridan foydalanish koeffitsienti iloji boricha katta bo‘lishi va uning qiymati 
bir yoki unga yaqinlashishi tashish tannarxini arzonlashtirishga imkon beradi. 
[26] 
О
l
бк
l
юк
l
юк
l
ум
l
юк
l




.

О
l
бк
L
юк
L
юк
L
ум
L
юк
L




.

О
L
бк
L
юк
L
юк
L
ум
L
юк
L




.

ум
L
к
AK
юк
L
к
AK
.


юк
Z
м
юк
l
к
L



.

---

468
[27]