O. E. Toshmurodov milliy kurashning nazariy asoslari

 
 
 
 
 
 
 
 

---

57 
4.1. Kurashchining kuchi va uni rivojlantirish uslubiyati 
Jismoniy sifat bo‘lmish “kuch” deganda kurashchining raqib 
qarshiligini yengib o‘tish yoki mushak kuchlanishi hisobiga unga 
qarshilik ko‘rsatish qobiliyati tushuniladi. 
Kuch quyidagi turlarga ajartiladi: 
- umumiy va maxsus; 
- mutlaq va nisbiy; 
- tezkor va portlovchan; 
- kuch chidamliligi. 
Umumiy kuch - bu kurashchining maxsus harakatlariga 
taalluqli bo‘lmagan holda kurashchi tomonidan namoyon qilinadigan 
kuch. Maxsus kuch musobaqa harakatlariga mos bo‘lgan maxsus 
harakatlarda kurashchi tomonidan namoyon bo‘ladi. 
Mutlaq kuch kurashchining juda katta xususiyatiga ega 
harakatlarida namoyon bo‘ladigan kuch imkoniyatlari bilan 
tavsiflanadi. Milliy kurashda u kuch yordamida yakkama-yakka 
olishish uchun muhim ahamiyatga ega. Nisbiy kuch, ya’ni 
kurashchining 1kg vazniga to‘g‘ri keladigan kuch, kurashchining 
shaxsiy og‘irligini yengib o‘tish imkoniyati ko‘rsatkichi hisoblanadi. 
Bu usullarning tezkorlik bilan bajarilishida muhim ahamiyatga ega. 
Tezkor kuch mushaklarning nisbatan kichik tashqi qarshilikni 
yengib o‘tish bilan bog‘liq harakatlarni tez bajarishga bo‘lgan 
qobiliyatida aks etadi. Portlovchan kuch qisqa vaqt ichida o‘z 
shiddatiga ko‘ra katta kuchlanishlarni namoyon qilish qobiliyatini 
tavsiflaydi. 
Kuch chidamliligi - bu kurashchining nisbatan uzoq vaqt 
davomida mushak kuchlanishlarini namoyon qilishga bo‘lgan 
qobiliyatidir. Kurashchining kuch imkoniyatlarini rivojlantirish 
uchun quyidagi uslublar qo‘llaniladi: 
- takroriy kuchlanishlar; 
- qisqa muddatli maksimal kuchlanishlar; 
- tobora o‘sib boradigan og‘irliklar, zarbdor, birgalikda ta’sir 
ko‘rsatish; 
- variantililik; 
- izometrik kuchlanishlar uslublari. 
Takroriy kuchlanishlar uslubi shundan iboratki, kurashchi 
mashqni “so‘nggi nafasgacha” bajarishda maksimal og‘irlikdan 70-
80% ga teng bo‘lgan og‘irliklar bilan mashqlarni takroran bajaradi. 
Ushbu uslub kuch mashqini yondashishlab bajarishni nazarda tutadi. 

---

58 
Har bir yondashish - “so‘nggi nafasgacha”, hammasi bo‘lib 3-4 
yondashish, yondashishlar o‘rtasidagi dam olish oralig‘i 3-4 min. 
Takroriy kuchlanishlar uslubining bir turi dinamik kuchlanish 
uslubi hisoblanadi. U mashqlarni maksimumdan 20-30% og‘irlikda 
chegaradagi tezlikda bajarish bilan tavsiflanadi. Bunda katta mushak 
zo‘riqishi og‘irlik vazni hisobiga emas, balki yuqori tezlikdagi 
harakat hisobiga erishiladi. 
Qisqa muddatli maksimal kuchlanish uslubi hozirgi paytda 
mushaklarning mutloq kuchini oshirish uchun eng samarali 
hisoblanadi. U chegaradagi va chegaraga yaqin bo‘lgan og‘irliklar 
bilan ishlashni nazarda tutadi. Mushaklar mashg‘ulotida maksimal 
kuchlanishlar uslubi trenajerlarda va bitta yondashishda bitta-ikkita 
harakatlar yordamida, katta og‘irlikdagi shtanga bilan bajariladigan 
mashqlarda (gimnastika skamenkasiga bel bilan yotgan holda 
shtangani ko‘tarib qo‘llarni bukib yozish, siltab ko‘tarish, dast 
ko‘tarish, o‘tirib-turish) namoyon bo‘ladi. Mashg‘ulotda hammasi 
bo‘lib 3-4 ta yondashish bajariladi. Yondashishlar o‘rtasidagi dam 
olish oralig‘i - 3-5 min. 
Tobora o‘sib boradigan og‘irliklar uslubi bitta mashg‘ulotdagi 
singari keyingilarida ham qarshilik ko‘rsatish hajmining asta-sekin 
o‘sib borishini nazarda tutadi. 
Mashg‘ulotda birinchi yondashishda sportchi 10 marta ko‘tara 
oladigan og‘irlikdan 50% ga teng og‘irlik bilan boshlash tavsiya 
etiladi. Ikkinchi yondashishda mashq 10 martadan 75% og‘irlik bilan 
bajariladi, uchinchi yondashishda esa - 10 martadan 100% og‘irlik 
bilan bajariladi. Mashg‘ulot davomida hammasi bo‘lib 3 ta 
yondashish amalga oshiriladi. Yondashishlar o‘rtasidagi dam olish 
oralig‘i 2-4 min. Har bir yondashishda mashq chegaradagi tezlik 
bilan aniq toliqib qolgunga qadar bajariladi. 
Zarbdor uslub tushadigan og‘irlikning kinematik energiyasi va 
shaxsiy gavda og‘irligidan foydalanish yo‘li orqali mushak 
guruhlarini zarbdor rag‘batlantirishga asoslangan. 
Mashqlanayotgan 
mushaklarning 
kamayayotgan 
og‘irlik 
energiyasini yutib olishi mushaklarning faol holatga keskin o‘tishiga, 
ish kuchlanishining tez rivojlanishiga yordam beradi, mushakda 
qo‘shimcha kuchlanish imkoniyatini hosil qiladi. Bu keyingi 
itaruvchi harakat shiddati va tezkorligini hamda qoloq ishdan yengib 
o‘tiladigan ishga tez o‘tishni ta’minlaydi. 
Oyoqlar portlovchan kuchini rivojlantirishning zarbdor 
uslubini qo‘llash usuli sifatida, balandlikka yoki uzunlikka 

---

59 
sakrashdan keyin bajariladigan chuqurlikka sakrash mashqlarini 
aytish mumkin. Mashq 70-80 sm balandlikdan oyoq tizzalarini biroz 
bukkan holda yerga tushib, ketidan tez va shiddat bilan yuqoriga 
otilib chiqish orqali bajariladi. Sakrashlar yondashishlab: 2-3 
yondashishda, har bir yondashishda 8-10 tadan sakrashlar bajariladi. 
Yondashishlar o‘rtasidagi dam olish oralig‘i 3-5 min. Mashq haftada 
ko‘pi bilan ikki marta bajariladi. 
Birgalikda 
ta’sir ko‘rsatish uslubi shunga bog‘liqki, 
kurashchining 
kuch 
imkoniyatlarini 
rivojlantirish 
bevosita 
ixtisoslashgan mashqlarni bajarish paytida sodir bo‘ladi. Bir vaqtning 
o‘zida kurashchining kuch qobiliyatlari va texnik-taktik harakatlari 
rivojlantiriladi hamda takomillashtiriladi. Kurashda birgalikda ta’sir 
ko‘rsatish uslubidan foydalanishga misol tariqasida shunday 
mashqlarni keltirish mumkinki, kurashchi bu mashqlarda o‘z texnik 
harakatlarini og‘irroq vazn toifasidagi raqib bilan takomillashtiradi. 
Og‘irlikning optimal o‘lchamini aniqlab olish juda muhimdir. 
Haddan tashqari katta o‘lcham harakat malakasi tarkibining 
buzilishiga olib keladi, bu oqibatda harakat texnikasiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Variantlilik uslubi asosan turli vazndagi og‘irliklar bilan 
maxsus mashqlarni bajarishni ko‘zda tutadi. Har xil vazndagi 
sheriklar bilan mashqlar yondashishlab bajariladi. Bitta yondashishda 
avval og‘irroq vazn toifasidagi raqib bilan 10-12 ta tashlash 
bajariladi, so‘ngra teng vazndagi raqib bilan 15-16 ta tashlash, 
shundan keyin o‘z vazn toifasidagi raqib bilan 10-12 ta tashlash 
bajariladi. Hammasi bo‘lib 3 yondashish bajariladi. Dam olish 
oralig‘i - 3-4 min. Tezkor-kuch sifatlarini (me’yordagi, kichik) 
rivojlantirishda variantlilik uslubi ayniqsa samaralidir. 
Usullarni ancha og‘ir raqib bilan takomillashtirish alohida 
kuch imkoniyatlarini rivojlantirishga, kichik vazn toifasidagi raqib 
bilan esa tezkorlik imkoniyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu 
oqibatda musobaqa mashqida natijaning oshishiga olib keladi. 
Mushaklarning izometrik kuchlanishi uslubi turli mushak 
guruhlarining 4-6 sek. davom etadigan statik maksimal kuchlanishini 
nazarda tutadi. Izometrik mashqlarning qiymati shundaki, ularning 
hajmi uncha katta emas, ko‘p vaqt olmaydi, bajarilishi ancha oson. 
Bundan tashqari, ularning yordamida ma’lum bir mushak guruhlariga 
zarur yoki holatlarda, gavda qismlarini bukish yoki yozishning 
tegishli bo‘g‘im burchaklarida tanlab ta’sir ko‘rsatish mumkin. 

---

60