O ’z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o LI y va o ’rta maxs us t a ’lim

61 O ’sha asar. 317 b.
62 Русско-индийские отношения в XVII веке. Сборник документов. М., ИВЛ., 1958. с. 162.
63 Xаныков Я.В. Пояснительная записка к карте Аральскаго Моря и Xивинскаго ханства, с их 
окрестностями. СПб., 1851. с.39-40.

---

43
holatlarda O’rta Osiyo xonlari bilan Hindiston shoxlari o’rtasidagi savdo 
A.CHuloshnikov eslatib o’tgan savdo usullari orqali amalga oshirilgan..
Mahmud ibn Vali “Bahr-ul asror” asarida Balx viloyati, uning jug’rofik 
o’rni, odamlari, poliz va sabzavot ekinlari haqidagi bo’limda u yerda 
yetishtiriladigan va chetdan olib kelinadigan mahsulotlar haqida xabar berib, 
Xorazmdan ko’ktarnay qovuni, Buxorodan qora qovun, mulla payandagi va 
daroyi, Samarqandning zagare qovuni va gilosi, shimoliy Xitoyning shaftolilari, 
Xorazmning tut daraxtlari, Marg’ilonning charxi deb atalgan o’riklari, 
Samarqandning 
sangak olmasi va boshqalarning Balxga keltirilganligi va 
hattoki u yerda yetishtirila boshlanganligini ta’kidlaydi64.
Demak, Xorazm qovunlari Balxda ham mashhur bo’lgan. M a’lumki, 
qovun suvsiz o’smaydi, ko’p sug’orilsa unchalik shirin ham bo’lmaydi. 
Mahmud ibn Vali Xorazmda sug’ormasdan qovun yetishtirish siri haqida 
ma’lumot beradi. Uning yozishicha, yantoqning uzun tomiri uzunasiga kesilib, 
unga qovun urig’i joylashtiriladi, ya’ni ekiladi. Qovun o’sib chiqib, pishgunga 
qadar yantoq ildizi suvi bilan oziqlanadi. Bunday qovun katta va shirin 
bo’lgan65. 
Bu kabi qovun yetishtirish usuli hozirgi kunda ham Buxoro 
viloyatining ba’zi cho’l xududlarida qo’llaniladi.Mahmud ibn Vali Xorazmning 
rus yerlari bilan savdodan katta foyda olishini ta’kidlab o’tgan edi.
Xulosa shuki, XVI-XVII asrlarda Xiva xonligi doimo rus davlatining 
diqqat markazida bo’lgan. Elchilarning va o’rta asr mualliflarining bergan 
ma’lumotlariga ko’ra, xonlik Hindiston bilan yaqin savdo aloqalarida bo’lgan.
XVIII asrda Rossiya O’rta Osiyo xonliklari bilan yakin savdo aloqalari 
o’rnatishga jadal kirisha boshlaydi. Bu davrda dengiz savdosining ahamiyati 
ortib bora boshlaydi. 
Savdogarlar Astraxandan Kaspiy dengizi orqali 
Mangishloqqa, u yerdan quruqlik bilan Urganch, Xiva va Buxoroga borishgan.
O’rta Osiyodagi agrar masalalar bilan shug’ullangan Ye. Zelkina o’rta 
asrlar boshlarida Yevropa bilan Hindiston o’rtasidagi savdo aloqalarida O’rta