O ’z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o LI y va o ’rta maxs us t a ’lim
Зелькина Е. Очерки по аграрному вопросу в Средней Азии. М.: 1930. с. 20
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
66 Зелькина Е. Очерки по аграрному вопросу в Средней Азии. М.: 1930. с. 20.
45 sabab bo’lgan. Bu o’rinda Xivaning sharq mamlakatlari bilan savdo munosabatlari qanday kechgani masalasi yetarli darajada ma’lumotlar bilan ta’minlangan emas. Bu haqda XVI-XIX asrlar orasida Xivaga kelgan ko’plab savdo karvon ekspeditsiyalari tomonidan berilgan hisobotlardagi ma’lumotlargagina tayanilishi mumkin. SHu bilan birga Xivaga jo ’natilgan G’arb mamlakatlarining, xususan, Rossiya va Angliyaning XVIII-XIX asrlar davomidagi savdo ekspeditsiyalari ma’lumotlariga ham alohida to’xtalishni maqsadga muvofiq deb topdik. Jumladan, 1726 yilda Xivadan Subxonqulibek boshliq elchilik missiyasi Peterburgga kelib Yekaterina 1 saroyida qabul qilingan. Elchilikning maqsadi Petr 1 davrida Bekovich-CHerkasskiy ekspeditsiyasining halokati tufayli uzilib qolgan savdo-iqtisodiy munosabatlarni tiklash edi. Holbuki, Xiva tomonidan Petr 1 ga qadar Rossiya bilan aloqalar o’rnatish maqsadida 1585-yilda Xo’ja Muhammad boshchiligidagi, 1641-yilda Muhammad Amin Bahodir, 1646-yilda Nazar Nodirqulov, shu yilning o’zida SHohbobo rahbarligidagi bir qancha elchilik missiyalari va nihoyat Petr 1 ning o’zi davrida SHoxniyozxon elchiligi amalga oshirilganligi yuqorida ta’kidlab o’tildi. XVIII asrning 20-40-yillari Rossiyaning O’rta Osiyo xonliklari bilan aloqalarida biroz sustkashlik seziladi. Bu holat Bekovich - CHerkasskiy ekspeditsiyasining halokati tufayli 1716- yildagi Rossiya bilan Xiva o’rtasidagi savdo iqtisodiy aloqalarining to’xtatilishi bilan bog’liq edi.. 1726- yilda Peterburgga xivalik elchi Subxonkulibek keladi. U rus hukumati oldiga Rossiya bilan Xiva o’rtasida savdo munosabatlarini qaytadan yurgizish masalasini qo’yadi. 1726- yil 17- sentyabrda Oliy maxfiy kengash Rossiyadan Xivaga savdogarlarni jo ’natish xivaliklar uchun ham, Xivadagi rossiyaliklar uchun ham foyda keltiradi, axir savdoning taqiqlanishidan ham xazina va ham savdogarlar zarar ko’rmoqda, degan xulosaga kelgan edi. 46 Subxonqulibek elchilik missiyasiga javoban Rossiya Oliy maxfiy kengashi Xiva bilan savdo munosabatlari o’rnatish to’g’risida maxsus qaror chiqargan va Astraxandagi tayanch punktidan foydalanib, o’sha paytlarda Rossiya bilan savdo aloqalarida mashhur bo’lgan Samarqandlik Yodgor Alimov rahbarligida Xivaga rus savdo karvoni jo ’natiladi. 1728-yilda Xivaga jo ’natilgan ushbu karvon boshlig’i Yodgor Alimovga Rossiya savdo aloqalari uchun nafaqat Xiva haqida, balki Buxoro, Samarqand, Balx, Badaxshon, Koshg’ar, Toshkent, hatto Boburiylar Hindistonining Kobul va Laxor shaharlarigacha - qanday imkoniyatlar borligini o’rganish vazifasi topshirildi. Ushbu savdo karvonini himoya qilish uchun Yoyiq kazaklaridan tuzilgan otliq askarlar ajratildi. Yuqoridagi Oliy maxfiy kengash qarorida Astraxanda va Rossiyaning boshqa shaharlarida Xiva va Buxorodan keltirilgan mollar bilan savdo qilishga ruxsat berilgan edi. 1729-yilda Yodgor Samarqandiy Rossiyaga Buxoro va Xiva xonlari nomidan elchilik yorliqlari bilan keladi. Xususan, unda Xiva xoni Rossiya savdogarlarining xavfsizligini ta’minlash majburiyatini olgan edi. Ikki yildan so’ng, ya’ni 1731-yilda Xiva xoni Ilbarsxon Astraxan gubernatori Izmaylovga maktub jo ’natib, karvonlarning xavfsizligini ta’minlash haqida majburiyat olgan. Xon karvonlarni Astraxandan kemalarda Mang’ishloqqacha, va u yerdan quruqlik yo’li bilan Xivagacha keladi. Xon Mang’ishloqda savdogarlar uchun tuyalar va himoya qilish uchun otliq askarlar hozirlab qo’yishni o’z zimmasiga olgan. Savdo karvonlari Xivadan Rossiyaga qaytishda yana Mang’ishloq orqali qaytishi va uning himoyasini tashkil qilishi va agarda favqulodda baxtsiz hodisa sodir bo’lsa, xon hamma aybni o’z zimmasiga olishi va ko’rilgan zararni to’lashi eslatilgan. Agarda karvon bilan baxtsiz hodisa dengizda sodir bo’lsa, u holda xon javob bermasligi ham ta’kidlangan. Xon savdo karvonlarining talanishini iloji boricha kamaytirish va avvalgi savdo ishlarini qaytadan kengaytirishga umid bog’laganligini bildirgan edi. Xuddi shunday mazmundagi majburiyatlar Xiva xoni tamonidan 1734 1736- yillarda takrorlangan edi. Va nihoyat, 1731-yil Rossiya hukumati 47 polkovnik I.I.Garber rahbarligida Xiva va Buxoroga qo’riqchilar bilan savdo karvoni jo ’natadi. Unga savdo yo’llari xaritasini tuzish, Xiva va Buxorodagi iqtisodiy ahvol haqida ma’lumotlar to’plash, Xiva va Buxoroning savdo aloqalari, ularga bir yilda qanday tovarlar va qancha miqdorda kerakligi haqida ma’lumotlar to’plash topshirilgan edi. Bundan tashqari, Garberga Hindistonga borish yo’lini aniqlash, oltin va qimmatbaho toshlar bor joylar haqida ma’lumotlar yig’ish vazifasi ham yuklangan edi. Lekin 1732-yili yuqoridagi ko’rsatmalar asosida jo ’natilgan karvon yo’lda qozoq sultoni Botirxon tomonidan talangani sababli maqsadga erishaolmagan. SHuni alohida ta’kidlamoq kerakki, Rossiyaga O’rta Osiyodan keltirilayotgan tovarlar orasida Eron tangalari ham bo’lgan. Masalan, 1749-yil Orenburg orqali Astraxanga 14 savdogar 17896 rub.lik 17 partiya tovarlar, shu jumladan, 10532 rub.lik 15 pud 10 funt og’irlikdagi kumushdan iborat bo’lgan 3 Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|