layoq atsizligin in g , shaxsiy va ijtim oiy faoliyatiga loqayd- lig in in g ifo d a sid ir. Y alq ovlik —sh a x sn in g ruhiy q iyofasi boMib, biroq uni uzluksiz tarbiyaviy ta’sir va o'zin i o ‘zi tarbiyalash orqali bartaraf ctish im koniyati m av ;id b o ig a n ruhiy n u q son d ir. I r o d a n a z a r iy a s i v a ta d q iq o ti t o ‘g ‘risid a tu s h u n c h a Iroda kategoriyasining tadqiqoti uzoq tarixga ega boMib, inson o n g i m oh iyatin i kashf qilish jarayonidan boshlab, m u a y y a n b ilim la r t o ‘p lan ish i tu fay li shaxs irod a sin in g tabiatini tushunishga ilm iy yondashuv vujudga kelgan. XVII asrda G o b b s va Spinozalar ta'kidlab o ‘tganlaridek, faollik m anbayi b em ah su l soh anin g paydo b o lis h i deb tushunish m u m k in em a s, chunki uni shaxsiy k u c h -q u w a tin in g hissiy in tilish i b ila n u zviylik d a q aram oq lo z im . S p in o z a n in g fikricha, iroda bilan aql aynan bir narsadir. U nda bunday tasdiqiy m u n osabatn in g tu g‘ilishi irodaning ilm iy nuqtayi nazardan tu sh un ishn i shakllantirgan b o'lsa, ikkinchi to - m o n d a n , u m ustaqil substansiya sifatida ham tan olinadi V .V u n d tn in g m u lohazasicha. iroda negizida appersepsiya ak tinin g subyekti tom onidan ichki faollik uniki ekanligini his etish yotadi. U n in g bu konscpsiyasi em otsional yoki affektiv nom bilan psixologiya faniga kirib keldi. U . Djcmsning tan o lish ic h a , irodaviy harakatlar boshqa ruhiy jarayonlarga qorishtirib boMmaydigan biriamchi xususiyatga egadir. Har qanday g ‘oya dastlab dinamik tendensiyaga ega bo'lganligi tufayli irodaviy aktning vazifasi diqqat yordami bilan bir g ‘oyaning boshqasi ustidan ustuvorligini ta’minlashdan iboratdir.
