O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Qarang: U lug‘ Turkiston, 1917-yil, 12 iyun.
1 Xurshid, 1906, N«6; Oyna, 1913, № 9; Oyna, 1914, №1 1 .
1 
M unawar qori Abdurashidxon o ‘g‘ii 1878-yilda Toshkentda diniy-ziyoli oila-
lid a tavallud topgan. Yoshligidan diniy, dunyoviy bilimlarni har tom onlam a
o'rgangan. Toshkent, Buxoro madrasalarida o'qigan. Toshkentdagi Darxon mahal-
last masjidi imomligidan yirik din, jamoat va davlat arbobi darajasiga ko‘tari!gan.
19 3 1-yil 25-nprelda sh o’ro hukumali tomonidiin otib oMdirilgan.
319

---

M unawar qori g'oyaviy maslakdoshi Mahmudxo'ja Behbudiy 
singari kishilaming milliy ongi ta ’lim-tarbiya bilan chambarchas 
aloqador degan xulosaga keladi va Toshkentda 1906-yilda yangi 
uslubdagi maktab ochadi. Tez orada uning maktabi Turkiston 
jadid maktablari uchun namunaviy maktabga aylanadi.
M unawar qori tashkil qilgan jadid maktabi ikki bosqichli 
edi. Birinchi bosqich — to ‘rt yillik boshlang'ich ta’lim maktabi 
bo'lib, unda bolalarga umumiy, diniy va dunyoviy bilim asoslari 
o'rgatilardi. Ikkinchi bosqich — yetti yillik maktab bo‘lib, unda 
boshlang'ich ta’lim maktablari uchun muallimlar va mahalla 
masjidlariga imomlar tayyorlanardi. Bunday maktablarni tugat- 
gan o'smirlar savdo-sotiq va kundalik turmush uchun zarur 
amaliy bilim va oliy m a’lumot olish uchun madrasalarda va 
xorijda o‘qishni davom ettirish imkoniyatiga ega bo'lardilar. 
M unawar qorining maktabida 1915-yilda 150 o'quvchi saboq 
olgan, ularning 30—35 foizi kambag'allaming farzandlari bo‘lib, 
bepul o'qitilardi. Ular o'quv dasturlari, qurollari bilan bepul 
ta ’minlangan. Qolganlari esa, baholi qudrat, o‘qish uchun har 
oyda 50 tiyindan bir yarim so'mgacha pul to'lagan. Ba’zi boy 
otalar ikki so'mdan pul berib turgan. Shuningdek, bu maktabga 
M unawar qori va uning safdoshlari tashkil etgan «Ko‘mak» 
musulmon xayriya jamiyati ham har oyda 50 so‘m yordam 
ko'rsatgan1.
M unawar qori tashkil etgan umumiy ta’lim maktablarida 
ona tili, hisob, shariat, fors va rus tillari, ashula, gimnastika 
kabi o‘quv predmetlaridan mashg'ulotlar olib borilar edi. 0 ‘quv 
darsliklari, dasturlarini uning o‘zi tuzgan edi. M unawar qori 
oliy ta’limni ham isloh qilish tarafdori edi. Madrasalarda dunyoviy 
ta’lim berilishini istardi. Shuning uchun zamonaviy ziyolilarni 
tarbiyalashga, yoshlami xorijiy mamlakat oliy o‘quv yurtlarida 
o'qitishga e’tibomi qaratdi.
Jadidizm namoyandalari, xususan, M unaw ar qori jamiyatni 
insonparvarlashtirish, ayniqsa, fuqarolami milliy mustaqillik hara- 
katiga to'la safarbar etmoq, aholi turli tabaqalari, qatlamlari 
madaniy-ma’naviy ehtiyojlarini to ‘laroq qondirmoq uchun ular-