O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 U lug‘ Turkiston. 1917-yil, 12-iyun.
2 Oyna. 1915-yil, № 12.
318

---

davlat, milliy armiyani shakllantirishdan iborat bo‘lmog‘i lozim. 
Chunonchi, o‘zining «Bayni haqiqat» maqolasida Turkistonning 
mustaqil milliy davlatini, milliy armiyasini shunday tasawur 
qilgan edi: Biz musulmonlar, xususan, Turkiston musulmonlari 
istaymizki, hech bir kishi bizning din va millatimizga zulm va 
tahdid qilmasin va bizning ham boshqalarga tahdid qilmoqqa aslo 
fikr va niyatimiz yo‘q... Rusiya musulmonlarining har bir shu’basi 
muhit va jug'rofiy mamlakatlarini hududi taibiyasi bo‘yincha ayrim 
bo‘laklarga bo'linib, o‘z taraflaridan o‘z hurriyat va odatlariga 
muvofiq idora qilinsa... Biz istaymizki, Turkiston hukumati ta’sis 
etsak, o'zimizning parlamentimiz bo‘lsa. Turkiston musulmonlari 
o‘z shariat va odatlariga, o‘z zakon va dinlariga muvofiq tiriklik 
qilsunlar... bora-bora tadrijiy suratda askarlarimiz bo'lsun... milliy 
askarlarimizning vazifasini, qiyofat va shaklini, libos va tarz 
maishatini o'zimiz tayin qilurmiz1'.
Behbudiyning fikriga ko‘ra, davlatni boshqarishda mam- 
Iakatning turli din, millat va elatga mansub fuqarolari ishtirok 
etishlari darkor. Mamlakatda xalqaro demokratiya normalari asosida 
parlament saylovlari o'tkazganda turli millat, elatlaming teng 
huquqli ishtirokini ta ’minlash lozim. Fuqarolar orasida do‘st-u 
birodarlik bo‘lishi, turli millat va elatlaming tili, dini, urf- 
odatlarining daxlsizligini ta’minlashga alohida e’tiborda bo‘lish 
zarur ekanligini alohida ta ’kidlaydi.
Behbudiy jamiyatni to'la insonparvaiiashtirish uchun mamlakatni 
idora qilish uslublarini tubdan o'zgartirish lozim, deb hisoblaydi. 
Mamlakat siyosiy-ijtimoiy boshqaruvini isloh qilishga, milliy mus- 
taqillikni ta’minlashga qaratilgan bir qator takliflar beradi2.
Jamiyat hayotini insonparvarlashtirish — fuqarolaming milliy 
ongi, milliy g'ururi bilan bevosita bog‘liq ekanligini ancha erta 
tushunib yetgan jadidizm namoyandalaridan biri M unaw ar qori 
Abdurashidxonov edi3.