O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 
Бердяев H.A. О рабстве и свободе человека. Царство Духа и царство
Кесаря. М ., 1995, 67-bet.
357

---

Karl Yaspers ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda yozgan 
asarlarida insoniyat boshi uzra atom urushi ko‘lankasi suzib yur- 
ganligi, bu dahshat o‘ta xavfli bo‘lib, insoniyatning bir necha 
avlodi yaratgan bugungi jahon sivilizatsiyasini yo‘q qilib yubori- 
shi mumkin ekanligidan ogoh bo'lishga chaqirdi. Ana shunday 
sharoitda falsafa jahondagi barcha kishilami, siyosiy harakatlarni 
inson atrofini o‘rab turgan dahshatga qarshi kurashga safarbar 
qilmog‘i darkor, deydi.
Martin Xaydegger (1889—1976-y.) o‘zining ekzistensialistik 
qarashlarini «Borliq va zamon» (1927-y.), «Kant va metafizika 
muammosi» (1929-y.), «Metafizikaga kirish» (1953-y.) kabi asar­
larida bayon etdi. Martin Xaydegger fashizmning insoniyat boshiga 
solishi mumkin bo‘lgan dahshatga awaliga tushunib yetmadi. 1933- 
yilda Germaniyaga rahbarlik qilish uchun tarix shohsupasiga 
ko‘tarilgan natsionalsotsialistlar partiyasi taklifi bilan Freyburg 
universitetining rektori lavozimida ishladi. Rektorlik lavozimini 
bajarishga kirishish chog'ida so'zlagan nutqida natsionalsotsializm 
ideologiyasini tan oldi. Lekin oradan biroz vaqt o‘tgach, fa­
shizmning antigumanistik mohiyatini payqab, rektorlik lavozimi- 
dan ketdi va antifashistik pozitsiyada turdi.
Ekzistensialistik qarashlar ikkinchi jahon urushi yillarida Fran- 
siyada keng tarqaldi. Fransuz yozuvchi-faylasuflari Jan Pol Sar- 
tr, Alber Kamyu, Gabriel Marsel, Merlo Ponti, Simona de 
Bovuarlarning asarlarida buni yaqqol ko‘rishimiz mumkin. 
J.P.Sartr, A. Kamyular ikkinchi jahon urushi yillarida fransuz 
«Qarshilik ko‘rsatish» antifashistik harakatida faol ishtirok etdilar 
va uning ideologlari vazifasini bajardilar. J.P.Sartming «Pash- 
sha», A.Kamyuning «Vabo» va boshqa asarlarida1 fashizmning 
antigumanistik mohiyati fosh qilindi.
Taniqli fransuz publitsisti, dramaturgi va jam oat arbobi 
J.P.Sartr (1905— 1980-y.) o‘z ijodining dastlabki yillarida yirik 
fenomenolog sifatida ijod qilgan bo'lsa, ikkinchi jahon urushidan 
so‘ng yozgan asarlarida inson borlig‘i tashqi muhitda, jamiyatda 
mavjud bo‘lgan hukmron siyosat qanday g‘oya bilan qurollan- 
ganligiga bog‘liq ekanligini tushuntirib berdi2.