O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Бердяев H.A. Опыт эсхатологической метафизики. Царство Духа и царство
Кесаря. М ., 1995, 228-bet.
2 Бердяев Н.А. О рабстве и свободе человека. Царство Духа и царство
Кесаря. М ., 1995, 14, 56-betlar.
356

---

ning qullik, zug'umning har qanday ko‘rinishlaridan faqat ijod 
etilgan yangi qadriyatlar saqlab qoladi. Aniqroq qilib aytganda, 
ijodkorlik tufayli yaratilgan yangi kashfiyotlar insonni har qanday 
balo-qazodan asraydi. Lekin hozirgi zamon sivilizatsiyasi sharoitida 
kashf etilgan ba’zi kashfiyotlar insonga yaxshilik olib kelmaydi, 
aksincha, insonga qarshi ishlay boshlaydi. Undan erkinlikni toitib 
oladi. Insonni ijtimoiy-ma’naviy tutqunlikka giriftor etadi. Shuning 
uchun ham, N.A.Berdyaev insonni ijtimoiy-ma’naviy tutqunlikdan 
xoli qiluvchi barcha harakatlarni qo‘llab-quwatlaydi. Insonni har 
tomonlama e’zozlashga da’vat etadi. Uning ta’kidlashicha, har qan­
day vaziyatda ham shaxs ustidan ommaning hukumronlik qilishiga 
yo‘l bermaslik lozim. Chunki nafaqat buyuk kishilar, balki har 
qanday inson jamiyatdan, davlatdan ustun turadi. Inson manfaati 
har qanday ijtimoiy va davlat manfaatidan yuqori turmog'i zarur1. 
Odaxnlami allaqanday ijtimoiy tuzum yoki g'oya qurboni qilish — 
kechirib bo‘lmas holatdir.
N.A.Berdyaevning inson to ‘g‘risidagi fikr-mulohazalari Ger- 
maniya va Fransiyada ekzistensializm, presonalizmning rivojla- 
nishi uchun zamin yaratdi.
XIX 
asrning ikkinchi yarmida vujudga kelgan ekzistensializm 
falsafasi X X asr
boshlarida, aniqrog‘i, birinchi jahon urushi 
yillarida Germaniyada keng tarqaldi. Nemis ekzistensializmining 
shakllanishida Karl Yaspers va Martin Xaydeggerlaming xizmat- 
lari katta bo‘ldi.
Nemis ekzistensializmining asoschilaridan biri, Bazel univer- 
sitetining professori Karl Yaspers (1883—1969-y.) o'zining ekz- 
istensialistik qarashlarini «Umumiy psixopatologiya» (1913-y.), «Aql 
va ekzistensiya» (1935-y.), «Filosofiya» (1932-y.), «Atom bom- 
basi va insonning kelajagi» (1958-y.) va XX asrning oltmishinchi 
yillarida chop etgan «GFR qayoqqa qarab borayotir», «Ayb mua- 
mmosi» kabi asarlarida bayon qildi. Uning tushuntirishicha, fal- 
safaning asosiy vazifasi — insonning ongli faoliyatiga tayanib, 
uning hali anglab olinmagan ekzistensiyasini bilib olishdan ibo- 
rat bo‘lmog‘i darkor. Bunday murakkab vazifani bajarmoq uchun 
irratsionalizmga suyanish zarur, chunki olamda mavjud bo'lgan 
aqlsizlik — oliy donishmandlikning manbai ekanligini tushuntirib 
berishi darkor.