O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Ясперс К. Куда движется ФРГ? М ., 1969.
367

---

inson turmush tarzining barcha tomonlari o ‘ta ratsionalizatsiya- 
lashib borayotganligi bilan o‘tmishdan mutlaqo farq qiladi. Xuddi 
shu holat, shaxsning jamiyatdan begonalashib borishiga sabab 
bo'lmoqda. XX asr ekzistensialistlari ta ’kidlaganlaridek, hozirgi 
zamon texnikasining yutuqlari, iqtisodiy imkoniyatlari, ommaviy 
kommunikatsiya vositalari, ommaviy madaniyat o‘choqlari be- 
gonalashuv jarayonining ta’sir doirasini kengaytirmoqda. Ayniq- 
sa, kishilaming texnikadan begonalashuvi ortib borayotir. Ular 
texnikani ilohiylashtirishga qarshi chiqib, ilmiy-texnika progressi- 
ning jadallashuvi insonni «mashinalar funksiyalarini» bajaruvchi 
mexanizmga aylantirib qo‘yayotganligini ta ’kidlamoqdalar. Ana 
shunday sharoitda insonni begonalashuvdan xalos qiladigan qudrat
— uning individual erkinligini mustahkamlash, axloqiy kamo- 
lotini takomillashtirish zarur ekanligini qayta-qayta takrorlamoq- 
dalar1.
Begonalashuv jarayonini to ‘laroq tasawur etmoq uchun ekzis- 
tensial falsafa tadqiqotchilarining fikriga ko'ra «begonalashuv» va 
«o‘z o'zidan begonalashuv» tushunchalarini farqiga bormoq darkor. 
Amerikalik faylasuf Richard Shaxt «Begonalashuv» (1972-y.) ki- 
tobida ta ’kidlaganidek, «begonalashuv» tushunchasini shaxsning 
manfaati jamiyat manfaatiga mos tushmay qolganda ishlatmoq 
darkor. Uning fikriga ko‘ra «begonalashuv» tushunchasi individ- 
ning boshqalardan ajrala boshlaganligini ifodalaydi. Begonalashuv 
individning individualligining ifodasi emas. Richard Shaxtning 
fikriga asosan, «o‘z o'zidan begonalashuv» esa individning madani- 
yatdan, xulq-atvor normalaridan, siyosiy tuzumdan, mehnat- 
dan, jamiyatdan uzoqlashishini ifodalaydi. Muallifning tushun- 
tirishicha, «begonalashuv fenomeni» haqida gapirganda umumiylik 
nuqtayi nazaridan gapirish o‘rinli bo‘ladi.
Amerikalik ekzistensialist faylasuf Uolter Kaufmanning fikri­
ga muvofiq «begonalashuv»ni, «kasallik» yoki «himmat» deb 
emas, balki inson mavjudligining eng umumiy tavsifi, deb 
tushunmoq darkor. Chunki begonalashuv nafaqat burjuaziya huk- 
mronlik qilayotgan jamiyatda, balki har qanday jamiyat uchun 
ham taalluqli bo'lgan holatdir. Uning tushuntirishicha, bego­
nalashuv o‘sish, rivojlanish jarayonining ajralmas qismidir. In­
son mustaqil shaxs darajasiga ko‘tarilmog‘i uchun, eng awalo,