O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Abdullo Avloniy. Turkiy guliston yohud axloq. Toshkent, 1992, 17-bet.
2 0 ‘sha asar, 31-bet.
322

---

Inson
ma’naviy-axloqiy qiyofasini ulug'laydigan fazilatlardan 
biri, Avloniyning fikricha, vijdondir. Vijdon yaxshi xulqlaming 
manbai bo‘lgani uchun ham, bu ko‘zguga chin nazar qilgan 
kishi o‘z ayb va kamchiliklarini darhol tuzatish yo‘llarini qidiradi. 
Boshqalaming nuqsonlari, qusurlarini topishga bunday kishida vaqt 
topilmaydi1. Inson o'zining kundalik faoliyatini shu oyna vositasi 
bilan boshqarib turishi zarur, degan fikmi bayon qiladi.
Abdulla Avloniyning tushuntirishicha, insonning ma’naviy- 
axloqiy fazilatlaridan biri — muhabbatdir. Lekin muhabbatni 
erkak bilan ayol o'rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi oddiy 
bir tuyg'u deb qaramaslik zarur. Shuning uchun ham, Avloniy 
muhabbatni insondagi sadoqat va xayrixohlik, yuksak olijanoblik 
ramzi, kishiga ulug'vorlik bag'ishlovchi, qalblarga surur va poklik 
ato etuvchi buyuk tuyg‘u, deb hisoblaydi. 0 ‘zining «Turkiy 
guliston yohud axloq» asarida: «Muhabbat deb bir narsani 
suymakni aytilur. Dunyodagi insonlar mehr va muhabbat soya- 
sida yasharlar. Har bir ishni muhabbat orqasida ishlarlar. Mu- 
habbatsiz kishi hech bir ishni ishlamakg‘a g‘ayrat va jasorat 
qilolmas. Dunyo ne’matidan lazzat ololmas. Agar bir shogird 
ilm va muallimni suymasa, ishtaha ila o‘qimasa, maqsudiga 
yetolmas. Yer yuzidagi insonlami urishma-taloshmalarga qovush- 
tirgan, siynalarini dushman o‘qiga nishona qildurgan narsa din 
va millatlarning, Vatan va davlatlaming muhabbatidir. Kishini 
kecha va kunduz tindurmasdan qul kabi mehnat va mashaqqat- 
larga ko'krak berib ishlatadurgan narsa Vatan va bola-chaqalar- 
ning mehr-u muhabbati emasmu?»,2 deb yozgan edi.
Abdulla Avloniyning ta’kidlashicha, inson ma’naviy-axloqiy 
barkamolligining eng muhim alomatlaridan biri — Vatanga bo'lgan 
muhabbatdir. Vatanni sevish, Vatan bilan faxrlanish, insonning 
eng katta boyligidir. Shuning uchun ham, ajdodlarimiz m a’naviy 
merosining «Kishi yurtida sulton bo‘lguncha, o‘z yurtingda 
cho'pon bo‘l», degan buyuk qoidaga amal qilib, har bir xalq- 
ning, har bir millatning Vatanga muhabbat tuyg‘usini qadrlaydi. 
«Biz turkistonliklar o‘z Vatanimizni ortiq sevganimiz kabi arablar