Odam anatomiyasi
Yüklə 10,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ligamenta
; bo’g’im disklari, disci articulares; bo’g’im menisklari , menisci articulares; bo’g’im lablari, labra articularia, kiradi. Bo’g’im boylamlari – bu zich tolali briktiruvchi to’qimaning tutamlari bo’lib, bo’g’im kapsulasini mustaxkamlovchi va suyakni bo’g’im bo’shlig’iga yo’naluvchi xarakatini chegaralovchi hususiyatga ega. Boylamlar bo’g’im kapsulasiga nisbatan munosabatiga ko’ra bo’g’im kapsulasining tashqarisida joylashgan, kapsuladan tashqari boylamlar, ligg. extracapsualria, kapsulaning fibroz va sinovial membranalari orasida joylashuvchi, kapsulyar boylamlar, ligg. capsularia, va bo’g’im ichida yotuvchi, kapsulaichi boylamlar, ligg. intracapsularia, farqlanadi. Boylamlar amaliy jixatdan barcha bo’g’imlarda uchraydi. Kapsuladan tashqari boylamlar kapsula fibroz qavatiga qo’shilib ketadi; kapsulyar boylamlar bu qavatning qalinlashuvidan hosil bo’lsa, kapsulaichi boylamlari esa joylashish jixatidan bo’g’im ichida joylashsa ham uni bo’g’im bo’shlig’idan sinovial membrana ajiratib turadi. Bo’g’im disklari – gialinli yoki tolali tog’aydan tuzulgan bo’lib, suyakning bo’g’im yuzalari orasida qistirilgan holatda yotadi. Ular bo’g’im kapsulasiga yopishadi va bo’g’im bo’shlig’ini ikki qavatga bo’ladi. Disklar bo’g’im yuzalarini bir-biriga mosligini (kongruentligi yoki ustma-ust tushishi) ni oshiradi va shunga mos ravishda bo’g’im xarakatining hajmi va turli shaklda harakatlana olish qobiliyati ortadi. Bundan tahsqari ular xarakat vaqtida titirashni kamaytirish va amartizator vazifasini ham bajaradi. Bunday disklar misol uchun, to’sh-o’mrov va chakka- pastkijag’ bo’g’imlarida mavjud. Bo’g’im menisklari disklardan farqli ravishda - u yaxlit tog’ay plastinkasidan iborat bo’lmay, tolali tog’aydan tahskil topgan yarimoy (o’roqsimon) shakildagi tuzulmadir. Ikki menisk, o’ng va chap, har bir tizza bo’g’imida uchrab; ular tashqi qirg’oqlari bilan kapsulaga, katta boldir suyagi yaqinida brikadi va uning o’tkir ikkinchi qirg’og’i bo’g’im bo’shlig’ida erkin turadi. Bo’g’im labi zich briktiruvchi to’qimadan tashkil topgan. U bo’g’im chuqurchasiga brikib uni chuqurlashtiradi va yuzalarni bir biriga moslashuvchanligini oshiradi. Lab bo’g’im yuzasiga qarab turadi (yelka va chanoq-son bo’g’imlari). Bo’g’imlar bo’g’im yuzalarnining shakli va brikuvchi suyaklarning xarakatchanlik darajasiga ko’ra farqlanadi. Bo’g’im yuzasi shakliga ko’ra farqlanadi: sharsimon (kosasimon) bo’g’imlar, articulationes spheroideae (cotylcae); yassi, articulationes pianae; ellipsimon, articulationes ellipsoidae (condylares); egarsimon, articulationes sellares; ovalsimon, articulationes ovoidales; silindrsimon, articulationes trochoideae; g’altaksimon, articulationes gingylimus. Bog’im yuzalarining shakillari ularning qay darajada xarakatchanligini belgilab beradi (ras. 217). Sharsimon va yassi bo’g’imlar bir biriga perpendikulyar bo’lgan cuh o’q bo’ylab xarakatlana oladi: frontal, oldingiorqa (sagittal) va vertikal. Misol shakli bo’yicha sharsimon bo’lgan, yelka bo’g’imida frontal o’q bo’ylab bukish ( flaxio ) va yozish ( extensio ), xarakatlari sagittal tekslikda sodir bo’ladi; oldingiorqa o’q bo’ylab – uzoqlashtirish (tanaga nisbatan) (abductio) va yaqinlashtirish (adducio), harakatlari frontal tekislik bo’ylab amalga oshadi. Eng so’ngi, vertikal o’q bo’ylab buralish harakati (ratatio), ichkariga buralish (pronatio) va tashqariga (supinatio), burilishning o’zi esa gorizonlar tekislik bo’ylab amalga oshadi. Bu harakatlar yassi bo’g’imlarda anchayin chegaralangan (yassi bo’g’im yuzasi chuqurligi kam bo’lgan diametri katta yuza sifatida qaraladi) sharsimon bo’g’imlarda esa xarakat katta amplitudali bo’lib ularda doira bo’ylab aylanma xarakat( circumductio ) xam mavjud. Bo’g’imlarda uchchala o’qdan birortasi bo’ylab xarakat cheklansa va ikki o’z bo’ylab xarakat amalga oshsa – ikkio’qli bo’g’imlar deb ataladi. Ikkio’qli bo’g’imlarga ellipsimon bo’g’imlar (masalan, bilak-kaft bo’g’imi) va egarsimon (masalan, I barmoqning kaftusti-kaft bo’g’imi). Bir o’qli bo’gimlarga silindrik va g’altaksimon bo’g’imlar kiradi. Silindrik bo’g’imning xarakati buralish o’qiga paralael xolatda amalga oshiriladi. Misol tariqasida bunday bo’g’imlardan, birinchi va ikkinchi bo’yin umurtqalarining o’rtasida joylashgan markaziy bo’g’im bo’lib unda buralish xarakati II bo’yin umurtqasiga nisbatan vertikal xolatda bo’ladi. Bu bo’gimlarga proksimal bilaktirsak bo’g’imi xam kiradi. Bir o’qli bo’gimning boshqa ko’rinishdagi turi g’altaksimon bo’g’imdir. Bunday bo’g’imlarga yelkabilak va falangalaraor bo’g’imlari kiradi. Sichqonsimon (tuxumsimon) bo’g’imlar, articulationes bicondylares, ellipsimon bo’g’imlarning shakli o’zgargan ko’rinishidir. Skelet tizimida bir qancha bo’g’imlarda xarakat faqat qo’shni bo’g’im xarakatlangandagina amalga oshishi mumkun bo’lib, bu anatomik jixatdan izolatsiyalangan bo’g’imlar umumiy bir vazifani bajaradi. Bo’g’imlarning bunday funksional kombinatsiyasini ularni tuzulishi va xarakat strukturasining analizini o’rganganda bilish zarurdir. Yüklə 10,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|