Odlar yurdu universiteti f.ü. f d. Sevinc Səlim qızı Məmmədzadə

Özünü yoxlamaq üçün suallar və tapşırıqlar:

1. 
   Fonetika elmi nədir?
   
2. 
   Fonetika elminin əsas vəzifələri hansılardır?
   
3. 
   Tələffüz orqanları hansı funksiyaları yerinə yetirir?
   
4. 
   Fəal orqanlar hansılardır?
   
5. 
   Fəal nitq orqanları səsin əmələ gəlməsində hansı funksiyaları yerinə yetirir ?
   
6. 
   Hansı nitq orqanlarıdırı qeyri- fəaldır?
   
7. 
   Sait səslər necə səslərdir?
   
8. 
   Samit səslər necə səslərdir?
   

MÖVZU 6
ƏSAS NİTQ VAHİDLƏRİ


Fonetik baxımdan nitq davamlı səs axını və ya səs zənciridir. Dildə əsas nitq vahidləri aşağıdakı kimidir:
mətn - ən böyük vahid olaraq öz səs nümunəsinə malikdir;
ifadə - ölçü baxımıdan ikinci fonetik vahiddir;
fonetik sintaqma - mənalı sözlərin bir ritmik-melodik qrupunu təşkil edən intonasiya vəhdətidir;
fonetik söz - ön sözlər, bağlayıcılar, hissəciklər, artikllar, əhəmiyyətli sözün qarşısında və ya arxasında birləşərək onunla bir anlam ifadə edən sözlərdir;
heca – fonetikanın bir hissəsidir; bir və ya bir neçə səsdən ibarət nitqin ən kiçik tələffüz vahididir;
Heca və heca bölgüsü
Nitq axınının hecalara bölünməsi dünyanın bütün dillərində müşahidə olunur. Heca ya bir səsdən, ya da nitq zəncirində bitişik olan bir neçə səsdən idarət ola və müəyyən şəkildə bölünməz bir bütövlükdə birləşə bilər.
Çox vaxt bu və ya digər sait hecanın vacib hissəsini, özəyini təşkil edir , samitlər isə hecanın kənarında yerləşir.
Əsasən iki növ heca vardır: açıq və qapalı.
Yalnız açıq hecaların mümkün olduğu dillər vardır (məsələn, ümumi slavyan (proto-slavyan) dili); bu tipə müasir yapon dili yalnız bəzi hallarda qapalı hecalara icazə verir.
Müasir slavyan dillərində, o cümlədən rus dilində açıq hecalara qapalılardan daha çox rast gəlinir: bir sözün ortasında, hətta intervokal samit qrupları olsa belə, rus dilində əksər hecalar açıqdır, məsələn: а-ктер.
Nitqin səs zəncirində səslər bir-birinə təsir edir, bu da onların dəyişdirilməsinə səbəb olur.
Bu dəyişikliklər iki növlə təmsil olunur:

1. 
   Kombinator - qarşılıqlı əlaqə ilə səslərin artikulyasiyası;
   
2. 
   Mövqe amilləri, məsələn, səsin vurğusuz hecadakı mövqeyi, sözün sonundakı mövqeyi və s.