Oila pedagogikasi

o ‘y m c h o q la r
yasashni 
o‘rgatladi va o‘rganish jarayonida bolalar yig‘ilagan tabiiy 
materiallami o‘mi bilan ishlatishga, turar joyini asrab 
avaylashga, tabiatni muhofaza qilishga o‘rgatish bilan 
tejamkorlik hissini rivojlantira boriladi.
Ota-onalar bolalariga har doim ham yangi kiyim olib 
berisha olmaydi. Yangi kiyim olib berilaversa, oilaning sha- 
roiti yomonlashishi hammaga ayon. Shuning uchun kiyim- 
lami asrash bilan ota-onasining pulini tejaydi, ulami meh- 
natini hurmat qilgan bo‘ladi. Oilada yoshligidan mehnatga 
o‘rgata borilar ekan, ular hamma narsalarni asrab, avaylashga 
odatlanib boradi. Agar ota-onalar ishlariga qizi-qayotgan
216

---

bolani ishdan chetlashtirmasalar, uning qizi-quvchanligini 
qondirishga harakat qilsalar, u holda bolada mehnat qiluv- 
chilarga nisbatan minnatdorchilik hissiyotini uyg‘otadilar va 
unda atrofdagilar mehnatiga hurmat shakllantiradi, mehnat 
qilish ishtiyoqi tug‘iladi. Ba’zida ota-onalar hali yoshsan, -
deb bolani kattalarga ko‘maklashish hissini so‘ndiradilar, 
aksincha - «Bolaginam katta bo‘lib qoldi, u o‘z o‘mini 
yig‘ishtirayapti, stol ustini ovqatlanishdan so‘ng artib qo‘ya- 
yapti», deb aytishlik ulami kattalarga taqlid qilishga o'zlarini 
katta bo‘lgandek his qilishga chaqiradi. Oilada qizlar 
tarbiyasiga ko‘proq e’tibor berilsa, kelgusida tejamkor 
tadbirkor uy bekasi bo‘lishlikka zamin yaratadi.
Qizlaming qo‘liga kattalar nazoratida igna berib, ip 
o‘tkazishga, oddiy to‘g‘ri chok tikishga o‘rgatiladi, o‘ziga 
oddiygina fartukcha tikib, olib ish qilsa, kiyimini asraydi. 
Akalari, ukalarining eski kiyilmaydigan jemper iplaridan 
paypoqchalar to‘qib berilsa yangi paypoqlami yirtilishidan 
asraladi, paypoq puli tejalib, boshqa narsaga ishlatiladi. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalaming kattalar bilan 
birgalikda ishlashlari alohida ahamiyatga egadir.
Bolalar ota-onalari bilan birgalikda ishlashga har doim 
intiladilar va intilishni qo‘llab-quwatlash zarur. 0 ‘g‘il bolalar 
dadalari bilan kuzda yer chopadilar, daraxt shoxlarini 
butalaydilar. Sigir, qo‘ylarga yem tayyorlaydilar. Bu ishlami 
bajarish orqali bolalarda mehnatsevarlik hissi tarbiyalansa, 
oilada tejamkor, tadbirkor bo‘lishlikka undaydi. Turli 
materiallar bilan ishlash bolalarda ijodiy qobiliyatni o‘stirish 
bilan birga izlanuvchanlikni ham oshiradi.
Masalan, bir yog‘ochning o‘zidan mitti beshiklar, bolalar 
aravachasi, suyangichlar, kitob javoni, kiyim ilgichlar; taxta 
o‘qlov, qor kurak, mol kurak, keli, quvi dastalari albatta
217

---

bunda milliy an’anaga, milliy qadriyatlarga tayanilsa, milliy 
tarbiyalashga katta hissa qo‘shgan bo'ladi, xullas ro‘zg‘orga 
nima kerak bo£lsa, yasash mumkinligini aytiladi. Yog£ochdan 
tejab-tergab foydalanishga undaladi.
Turli materiallar bilan ishlash turidan tashqari texnik 
modellash, ya’ni konstruktorlar bilan ishlash, qishloq xo‘jaligi 
mehnati hamda o‘z-o‘ziga xizmat turlari borki, bu mehnat 
turlarini bolalarga singdirishda ham tejamkorlikka alohida 
e’tibor beriladi, tarbiyalanadi. Mehnat mashg‘ulotlarida 
texnik modellar-samolyot, 
parovoz, 
paroxodlar haqida 
tushuncha berib borish bilan birga shu texnikalar inson 
mehnatini osonlashtirgani haqida to‘xtalib, ana shu texnikani 
asrab, uzoq vaqt ishlatish bilan hayotimizda tejamkorlikka 
erisha-yotganimiz hayotimiz farovon bo‘lib borayotganlagini 
tushuntiradi.
Bu o‘rinda bizga sharq mutafakkirlarining qarashlari, 
pand-nasihatlari ham katta yordam beradi. Muhammad 
payg‘ambarning hayoti, faoliyati va ko'rsatmalari ifodalangan 
quyidagi hadislami suhbat jarayonida aytishi mumkin.
Dasturxonga to‘kilgan taom va ushoqlami terib yeyidigan 
odamning gunohlari to‘kiladi. Kimki hayotda tejamkor 
bo‘lsa, zinxor qoshshoqlikka tushmaydi. Mahsulotlardan totli 
taom pishira bilmaslik ham gunohdir. 0 ‘z mahsulotlardan 
totli va barakotli taom pishirmoqlikda ham savob kattadir.
Mehnatning boshqa turlarida ham tejamkorlikning 
zarurligi haqida fikr yuritilsa, suhbatlar o‘tkazilsa, ko'zlagan 
natijaga erishiladi. Tavsiyalarimiz asosida mashg‘ulotdan 
tashqari o‘tkaziladigan to‘garakda qiziqarli suhbat uyush- 
tirgan.
Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi 473-bolalar 
bog'chasining tarbiyachi uslubchisi Hasanova Sh. bolalar
218

---

e’tiborini shunday mavjud tortdi: qani, bolajonlarimiz 
hammangiz «mohir pazanda» bo‘lishni xohlaysizmi? Mohir 
pazanda bo‘lish qizlarga ham o‘g‘il bolalarga ham zarur. 
Chunki oila xo‘jaligida taom tayyorlash asosida o‘rinni 
egallaydi. Taom tayyorlashni bilmaslik masalliqlaming isrof 
boiishiga sabab bo‘ladi. Ana shuning uchun ham bu hunami 
yoshlikdan, awalo, ota-onadan, so‘ng bog‘chadagi pazan- 
dachilik to'garak mashg‘ulotlaridan o‘rganamiz.
Taibiyachi bolalami sabzavot va mevalami yuvish, 
archishni ko‘rsatdi (artgich bilan). Bolalar bilan meva, 
sabzavotlar archish haqida suhbatlashildi. Bolalar turp bilan 
sholg‘om archish, piyozni archish, nonni tejash haqida 
gapirdi. Mehnat turlarini qay birini olmaning unda albatta 
tejamkorlik tuyg‘usini singdirish inson shaxsining har 
tomonlama shakllantirishga zamin bo‘la oladi. Qishloq 
xo'jaligi mehnatini oladigan bo‘lsak o‘rta guruh bolalari bir 
yillik va ko‘p yillik o‘simliklami turi, urug‘i bilan tanishib 
ulami farqlay olsalar, begona o‘tlami ajrata olishni o‘rga- 
nadilar.
Katta guruh ishlov berish, bir yillik o‘simliklami va xona 
gullarini parvarish qilish, tabiatni muhofazasi qanchalik 
zarurligini tushunadilar.
Tayyorlov guruhda esa tabiat qanchalik go‘zal, noz- 
ne’matlariga to‘la ekanligini tabiatni parvarishlash, asbob- 
anjomlardan to‘g‘ri foydalanish, mehnatdan qochmaslikka, 
tabiat in’omini esa isrof qilmaslikka, ham uzib tashlan- 
maslikka, ekinlami payxon qilmaslikka sindirmaslikka asrab- 
avaylashga tejamkorlik bilan qarashga o‘rgatiladi.
Mehnatning o‘z-o‘ziga xizmat turida va o‘g‘il bolalarga 
ham qiz bolalarga ham uy ro‘zg‘or ishlari malakasi va ko‘-
219

---

nikmasini hosil qildirish bilan birga oilada, ro‘zg‘or tejam­
korlik sifatlari singdiriladi.
0 ‘g‘il va qiz bolalarga guruh oshxonasida navbatchilik 
davrida bajaradigan ish orqali narsalami buyumlami asrab- 
avaylashlari, undan to‘g‘ri foydalana olishlari, kosa va 
piyolalami sindirmaslik, salfetka, dasturxonlami ortiqcha 
dog‘ qilmaslik, boshqa anjomlardan texnika xavfsizligi qoida- 
lariga binoan foydalanish (qoshiq, vilkalardan va boshqa)ga 
o‘rgatish ham tejamkorlik hissini singdirib boradi.
Shunday qilib, halol mehnat kasb-hunar inson hayoti- 
ning gultojidir, oila va jamiyat farovonligining asosidir. Buni 
har bir yosh ongiga singdirish, ota-onaning hunarmand 
ustozlaming vazifasidir. Hozirgi davrda maktab, MTM va 
oila oldida ma’naviy boy, axloqiy sof va jismoniy kamolotni 
o‘zida mujassamlantirgan yangi insonni tarbiyalash vazifasi 
turibdi. Bu vazifani sharaf bilan barcha imkoniyatga egamiz.