Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov

2.1. Kondensator qurilmalar quvvatini jadallashtirish 
Kondensator batareyalar quvvati ularning sxemalari biriktirilishiga 
qaramasdan tarmoq kuchlanish kvadratiga va barcha fazalar sig‘imlari 
yig‘indisiga proporsional.
Batareyalar quvvatining tarmoq kuchlanishiga bunday bog‘liqligi 
nomaqul, energetika tizimi va korxona elektr ta’minot tizimida 
kuchlanish pasayishida reaktiv quvvat ortadi uning ortishida esa 
kamayadi.Bu kamchilik ayniqsa halokatli holatlarda dolzarbli, 
kuchlanish qisqa vaqtga pasayadi va bu davrda sodir bo‘layotgan reaktiv 
quvvatning kamayishi tizim turg‘unligiga salbiy ta’sir qiladi(2.2-rasm).

---

19 
Kondensator qurilmalar quvvatini jadallashtirish avtomatli qayta 
ulash bu kamchilikni bartaraf qiladi. 2.3- rasmda bunday jadallashtirish 
asosiy sxemalari keltirilgan, bu sxemada, nominal kuchlanishga nisbatan 
orttirish kondensator batareyalarni parallel-ketma-ket biriktirish ko‘zda 
tutiladi.
Bu sxemalarda kondensator batareyalar quvvatini rostlash har bir 
fazada kondensatorlar ulanishini o‘zgartirish yo‘li bilan o‘tkaziladi. 
Natijada fazalar sig‘imi o‘zgarib qolmasdan, alohida har bir 
kondensatordan utuvchi, kuchlanish ham o‘zgaradi.
Batareyalarni yulduzdan uchburchakka qayta ulash (2.2,a-rasm) 
quvvatni uch karra jadallashtirishni beradi: 
Δ
 
O‘chirgichlarningn navbatma-navbat ishlashi: 2 - ajratadi; 1 – 
ulaydi. Batareyalarni uch burchakdan ikkilangan uchburchak qayta 
ulash (2.3,b-rasm) uchlarning yordamida uchburchakning qaramaqarshi 
tomoni o‘rtasini ulash quvvatini turt karragacha jadallashini beradi:
4
2



 B
 B
Q
Q
2.2- rasm. kondensator qurilmalar quvvatini jadallashtirish sxemalari: a 
– yulduzdan uchburchakkak qayta ulash; b – fazalarda kondensatorlar 
guruhini qayta ulash; v,g – ketma-ketli kondensatorlar guruhi 
shuntlanishi; 1,2,3 – kuch o‘chirgichlar; 4 – asosiy kondensator 
batareyalar; tokni chegaralovchi reaktorlar 

---

20 
Har bir faza kondensatorlar guruhi yulduzini paralellikka ketma-
ket ulab (2.2, v-rasm)quvvatni turt karra jadallashishini beradi: 
-
O‘chirgichlar navbatma-navbat ishlashi: 1 – ulaydi, 2 – ajratadi, 3 
– ulaydi. Batareyalarda kondensatorlar guruhining ketma-ketli 
shuntlangan qismi, yulduz ulangan (2.2, g-rasm), ishlashda qolgan 
kondensatorlar quvvat jadallashini turt karragacha beradi: 
Bu sxemada kondensatorlarni shuntlash yuqori kuchlanishli 
o‘chirgichlar bilan tokni chegaralovchi reaktorlar orqali amalga 
oshiriladi. Ko‘rib chiqilayotgan sxemalar uchun qo‘llanilishi halokatli 
rejimlarda batareyalar quvvatini qisqa vaqtli jadallashtirish tizim 
turg‘unligini ushlab turish talab qilinganida maqsadga muvofiq. Lekin 
jadallashtirish sxemalari kondensatorlarda qisqa vaqtli o‘ta kuchlanishni 
sodir qiladi, batareyalar tarkibiga kiruvchi va ular uchun maxsus 
kosinusli kondensatorlarni talab qiladi, o‘zining qisqichlarida uzoq vaqt 
yuqori kuchlanishni ushlab turishga qodir. 
Ko‘rib chiqilgan sxemalar energiya tizimlarida va sanoat 
korxonalardagi yirik kondensator qurilmalar sxemalar qo‘llanilish 
topadi. Bu sxemalarni joriy qilish uchun yuklama burchagi yoki 
tizimning turg‘unligini baholash zarur. Kondensator batareyalar 
jadallashtirish rejimini boshqarish uchun tez ta’sir qiluvchi tiristorli 
o‘chirgichlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.