87
VI BOB. YUKLAMALAR TUGINLARI TURG‘UNLIGIGA
REAKTIV QUVVAT KOMPENSATSIYASINING TA’SIRI
Yuklama tugunida kuchlanish rejimi turg‘un bo‘lganida tizimda
chastotalar o‘zgarmaganida iste’molchilar ish rejimi turg‘un bo‘ladi.
Buning uchun iste’molchilar va manbalar oralig‘ida reaktiv quvvat
bo‘yicha muvozanat saqlanishi kerak. Reaktiv quvvat iste’molining
oshishi (vaqtinchalik yoki davomiyligi) manbalar quvvati etarlicha
bo‘lmaganida kuchlanishning pasayishiga bundan tashqari ma’lum bir
chegaraviy qiymatga etganida U
kr
– dvigatelni ishdan (to‘ntarilishiga)
to‘xtaishga olib keladi.
6.1. Asinxron dvigatellar turg‘unligi
Yuklama
tugunlarida
ko‘ndalang sig‘imli kompensatsiya
qo‘llanilishi ta’minot kuchlanishi o‘zgarishida sezilarli jarayon oqimi
tabiatiga ta’sir qiladi, chunki kondensator generatsiyalayotgan reaktiv
quvvat, kuchlanish kvadratiga proporsional kuchlanish pasayishi bilan
kamayadi (6.1.rasm).
Bunday holatda a nuqtadan chap tarafda reaktiv quvvat tanqisligi
tez oshib boradi va kuchlanishning kattalashishi ko‘chkili ko‘rinishdagi
kuchlanish pasayishi bir qismi, egri chiziqlar orasiga berkilgan Qisr va
Qkb kondensatorlar yo‘qligiga nisbatan tizimdan reaktiv quvvat
iste’molini aks ettiradi va kuchlanish bilan juda keskin ulanadi. Bundan
tashqari kompensatsiya yuqori darajasida o‘zgarishi keskin bo‘ladi.
Lekin sig‘imli ko‘ndalang kompensatsiya kuchlanilishi tizimida
reaktiv quvvat tansiqligi tashkil topish ehtimolini kamaytiradi.
Bu ikkala omillalar elektr qurilmalar iqtisodiy tejamli tanlanishli
rejimda ishlashiga sharti bo‘yicha inobatga olinishi zarur.
Yuklamalar rostlanish samarasi kuchlanish va yuklama o‘zora
ta’siri deb ataladi. Uning qisqichlarida kuchlanish pasayishida asosan
reaktiv yuklamalar va aktivlik pasayishi darajasini tavsiflaydi. dQ/dU va
dP/dU ko‘paytmasi kuchlanishi bo‘yicha yuklamalar rostlanish
qiymatlari samarasi. Ua gacha kuchlanish pasayishida (6.1-rasm),
yuklamalar rostlanish samarasi ijobiy ta’sir etishi boshlanadi. Iste’mol
qilinayotgan
quvvat
pasayishi
(asosan
reaktivlisi)
kuchlanish
pasayishida uning pasayishi sekinlashadi.
88
6.1-rasm. Ko‘ndalang sig‘imli kompensatsiyalashga ega bo‘lganda
yuklamalarning statik tavsiflari
Statik tavsif qancha ko‘p og‘sa R = f(U) va Q = f(U) ishchi
mintaqada, ya’ni yuklama rostlanish samarasi katta bo‘ladi, yuklama
tugunida turg‘unlik uchun sho‘nga qulay shorait yaratiladi. Sinxron
mashinalar
sinxronizmdan
chiqishida
va
asinxron
dvigatellar
to‘ntarilishida yuklamada turg‘unlik buzilishi sodir bo‘ladi.
Asinxron dvigatellar aktiv quvvatini analitik ifodalash G –
shakldagi soddalashtirilgan almashuv sxemalardan, ularda aktiv quvvat
isrofi (hisobga) olinmaydi (6.2a-rasm):
(6.1)
bu a yuklama toki I kuchlanish orqali ifodalangan U va dvigatel
qarshiligi
s - sirpanish.
Bog‘liqlikning grafikli ko‘rinishi (6.1) keltirilgan kuchlanishning
har xil qiymatlarida 6.2b-rasmda. Kuchlanish pasayishida quvvatning
maksimal qiymati Rmax pasayadi va kuchlanishning ma’lum bir
qiymatida chegaraviy rejim boshlanadi:
Uchegar va Schegar. Bu rejimda elektrmagnit maksimal quvvati,
elektr dvigatel uni oshiradi, quvvatga teng bo‘lib qoladi, yuritma
mexanizmi iste’mol qiladigan Rmax, va s > schegar da ishlashi imkoni
yo‘q, cho‘nki dvigatel to‘xtaydi.
89
Bu (6.1) o‘zora nisbatdan kuchlanish va sirpanish orasidagi aloqani
topish mumkin (6.2b-rasm).U>Uchegar bo‘lganida ikkita turg‘unli
dvigateli ish rejimi miqdori bilan farqlanadigan sirpanish paydo bo‘ladi.
Kuchlanish pasayishida yuqori tabiatidan ancha pastkiga o‘tishi sodir
bo‘ladi. Bu holatda
6.2-rasm. Asinxron dvigatelning soddalashtirilgan almashuv sxemasi (a)
va keltirilgan kuchlanishning har xil qiymatlaridagi uning tavsiflari
sirpanish o‘zgaradi, lekin quvvat o‘zgarmaydi, chunki o‘qda momentlar
bir tekisligi ushlab turiladi:
Shu sababli kuchlanish bo‘yicha asinxron dvigatelning aktiv
quvvatning statik tavsifi – to‘g‘ri gorizontal chiziq (6.2g -rasm).
Asinxron dvigatel iste’mol qiladigan, reaktiv quvvat (6.2a-rasm),
ikki tashkil qiluvchiga ega: magnitlanuvchi quvvat Qμ va sachralish
quvvati Qs, rotor va statorda sochilishi maydonini tashkili bilan
shartlangan:
(6.2)
(6.2) ni tashkil qiluvchisi hisoblanadi (6.2a rasmga qarang):
(6.3)
90
6.3-rasm. Kuchlanishga bog‘liq ravishda asinxron dvigateli reaktiv
qarshiligi va reaktiv quvvatni tashkil qiluvchilarining o‘zgarishi: a - Qμ
= f(U) bog‘liqligi; b – kuchlanishdan magnitlanish toki va qarshilikning
bog‘liqligi; v – kuchlanishdan reaktiv quvvat sochilishi bog‘liqligi; g –
kuchlanishdan asinxron dvigatel barcha iste’mol qiladigan reaktiv
quvvatning bog‘liqligi
(6.4)
bu yerda Iμ – magnitlanish toki, son jihatdan salt ishlash tokiga teng.
Agar magnit o‘tkazgich po‘latning to‘yinishi hisobga olmaganda va rμ =
sonst ni dvigatelning har qanday yuklamasida deb hisoblaganda, u holda
(6.4) ga mos holda Qμ = f(U) bog‘liqligi parabola kvadratli ko‘rinishga
ega (6.3a-rasmda 1egri chiziq).
Haqiqatdan xμ qarshilik keltirilgan kuchlanish o‘zgarishi bilan
o‘zgaradi xμ = f(U) kuchlanish egri chizig‘i bo‘yga (6.3b-rasm).
Kuchlanish qarshiligi oshishi bilan xm kamayadi va Qμ=f(U)
tavsifi parabola kvadrati yuqorisidan o‘tadi (2 egri chizig‘i 6.3a-rasmda).
(6.3) ifoda bilan ta’savvur qilish mumkin mos ravishda reaktiv
quvvat sochilishi.
91
(6.5)
O‘zgarmas yuklamada RAD sachrash quvvati sirpanishga
proporsional: Qs ~S. Sirpanish o‘zgarishida kuchlanish egri chiziq
bo‘yicha o‘zgaradi S = f(U) (6.2b-rasmga qarang). SHu sababli asinxron
dvigatelning Qs = f(U) bog‘liqligi xuddi sho‘nday egri chiziqda
tasvirlangan (6.3v-rasm), xuddi uning sirpanilishiga proporsional.
Reaktiv quvvat tashkil qiluvchilarini grafikli takibini bajarib,
kuchlanishdan reaktiv quvvatni asinxron dvigatel iste’mol qiladigan
barcha bog‘liqligini QAD = f(U) (6.3g-rasm). Olingan statik tavsif ikkita
shaxobga ega. Yuqori shaxob (Uchagar yuqori) dvigatel ishlashida
noturg‘unlik mintaqaga kiradi. Asinxron dvigatelning turg‘un ish
rejimda ishlashi turg‘unligi uqidagi teng momentlar shartlarida vjudga
keladi, ya’ni dvigatel quvvati va yuritma mexanizmi quvvatlar
tengligida: PAD = Rmex.
Bu tenglik dvigatelning elektr magnitli ыuvvati vav yuritma
mexanizmi tavsiflari ikkala nuqtada kesishishida bajariladi. Turg‘unlik
sharti bu ma’lum yuklamada faqat bitta nuqta tug‘ri keladi. Bunday
turg‘unlik yuklama shoraiti faqat bitta nuqtaga mos keladi, bu nuqta
sirpanishining 0 dan S chegar chegaralarida yotadi. 6.2b-rasmda bu 1-3
nuqtalar.
Bu nuqtalarda, har xil yuklamalarga mos keladigan va chegaraviy
4 nuqtalardan chap tarafda yotadigan, aylanish momenti oshishida
sirpanish o‘sadi, to‘xtash esa o‘smaydi. Agar qandaydir biror sababga
ko‘ra o‘qda ortiqcha moment sodir bo‘lsa, dvigatelning aylanish
chastotasi va uning sirpanishi kamayadi. Demak, turg‘un ishlashida
mintaqa o‘qda kutilmagan moment o‘zgarishi ortiqcha moment hisobiga
o‘qdagi rotor tezlashishi bilan kompensatsiyalanadi. Dvigatelning
ishlash jarayonini dastlabki nuqtaga qaytishga olib keladi.
Dvigatel katta sirpanish mintaqasida ishalaganida – 5-7 nuqtalarda
(6.2b.rasm), bu yerda s > s chegar, o‘qdagi kichik yuklama katta
bo‘lmagan turtishdan sirpanishning kutilmaganda o‘sishi elektr sodir
bo‘lishiga olib keladi. Bu asinxron dvigatelda sirpanishning
progresivlovchiligi ortishga olib keladi, to uning to‘xtashiga qodir.
Asinxron dvigatelning bardoshli ishlash chegarasi R = RAD o‘sish
belgisi hisoblanadi, sirpanish ds ga oshganida, ya’ni qo‘yidagi shoraitda
Dostları ilə paylaş: |