Ona tili-11 sinf indd

39-mashq.
Gaplarni o‘qing. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning mantiqiy-
likka salbiy ta’siri haqida fikrlashing.
1. Yugurib charchamaydigan 
chayir
mashinasi dam tepalikka, aylanma 
yo‘llar osha dam pastlikka, kishining nigohi tushsa yuragi shig‘illab ket-
adigan jarliklar yoqasidan o‘tib, yana 
ko‘tarilib
 
qolardi
. 2. Qiya, aylanma 
yo‘llarda ko‘p yurganiga qaramay, yigit juda ehtiyotkorlik bilan mashinani 
olib
 
borardi
. 3. Uning yoqimli 
qiliqlari
, ovozi 
eshitilib
ketganday bo‘la-
di. (Mirmuhsin) 4. Ko‘zim o‘ngidan 
hadsiz
odamlar o‘tdi. 5. Qo‘llari, 
oyoqlari o‘ziga bo‘ysunmay, o‘z-o‘zidan harakatlanar, uni 
qayoqqadir
 
olg‘a
eltardi. (M. Nasibullin) 
40-mashq.
Gaplarni o‘qing. Nutqning mantiqiyligi buzilgan o‘rinlarni 
to 
ping va izohlang.
1. Boyqush qarg‘ish olgan, qadimdan qolgan shunday gap bor. U qay-
si xonadonga qo‘nib, ovoz chiqarsa, noxushlik alomatidan darak
emish. 
(S. Ravshanov) 2. U nihoyatda ehtiyot bo‘lib harakat qilayotganini uyqu 
elitgan ko‘zlari bilan sezdi. (N. Jaloliddin) 3. Qish. Yanvar
havosi juda 
sovuq. Laylakqor hadeb savalagani-savalagan. (S. Ravshanov) 4. Odamlar 
nochorlikdan, yegani narsasi yo‘qligidan ro‘za tutib yurishibdi. (S. Rav-
shanov) 5. Ilm-fanda faraz qilish yoki o‘ylab chiqarishga o‘rin yo‘q. Fan-
ning rivojlanishi faqat kashfiyotga bog‘liq. Fanda fikr bildirish, isho 
naman 
deyish – bilmagan bilan barobar. (Gazetadan) 6. Hikoya va suhbatdan 
tashqari o‘zbek tilini yaxshi o‘rganish, unga qiziqishni uyg‘otish maqsa-
dida til o‘rgatishga oid o‘yinlar, kichik-kichik she’rlar, badantarbiya va 
ashulalar berib boriladi. (S. Jo‘rayev) 7. Imzoga qo‘l qo‘yish maha 
lida 
gurs etib yerga quladi. (Gazetadan)
41-mashq. 
Berilgan parchani o‘qing, unda so‘z ma’nosiga e’tiborsizlik 
natijasida yuzaga kelgan mantiqiylik 
ning buzilishini tahlil 
qiling.

---

39
Chuqur atrofida biroz yurgandan so‘ng it iz bo‘ylab olg‘a tashlandi. 
Mana, birdan to‘xtab qoldi. Tumshug‘i bilan yerni turtdi-da, oldingi 
oyoqlari bilan qorni titkilay boshladi... It tashvishli g‘ingshib leytenant-
ga suykaldi, so‘ng yerni iskagancha, chuqurga, jilg‘a tomonga yo‘l oldi. 
Chuqurda qor bosilib, qalinlashgan. It o‘sha tomon o‘zini otdi, nihoyat, 
jilg‘a oldida taqqa to‘xtadi. G‘azabli irillab, usti muzlagan qorni tirnoqlari 
bilan qaziy boshladi. Qor ostida allaqanday qora narsa ko‘rindi. It oldingi 
oyoqlarini mahkam tirab, o‘sha qora narsani tishlari bilan tishlab, butun 
kuchi bilan torta boshladi...
Qish kunlari qisqa: bu yondan u yonga qaraguningcha qorong‘i tu-
shadi. Sovuq qahriga olib boryapti. Men goh sakrab hakkalayman, goh 
qo‘llarimni ishqalayman. Boshqalar ham mendan qolishmaydi. Sovuq jonni 
tindirmagani shu bo‘lsa kerak-da. (M. Nasibullin)
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik 
lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. 
Ular ishtirokida gaplar tuzing.