2.4 So’z turkumlarini o‘rgatishda axborot texnologiyalaridan
foydalanishni o‘rgatish.
Маmlakatimizda ta’lim tizimida maktab fanlarini o‘qitishda AKTdan
samarali foydalanish dolzarb masaladir. Aynan axborot texnologiyalari ta’limning
universal vositasi hisoblanib, nafaqat o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni
shakllantirish imkonini beradi, balki shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish, bilishga
qiziqishlarini qondiradi.
Pedagogik va psixologik tadqiqotlarda shu narsa ta’kidlanmoqdaki, AKT
o‘quvchilarning nazariy, ijodiy va refleksiv tafakkuri rivojlanishiga katta ta’sir etadi.
O‘quvchining xotirasida u yoki bu hodisa, jarayonning obrazli ifodalanishi o‘quv
materialini boyitib, uning ilmiy jihatdan o‘zlashtirilishiga yordam beradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy
etilishidan asosiy maqsad — aynan zamonaviy axborot muhiti uchun xarakterli
bo‘lgan o‘quv faoliyatlarining yangi turlarini paydo bo‘lishidir.
Ma’lumki, boshlang‘ich ta’lim — ta’lim tizimining poydevori hisoblanib,
o‘quvchilarni o‘qitish sifati unga bog‘liq bo‘ladi va bu boshlang‘ich maktab
o‘qituvchisi zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. Uzoq vaqt davomida ta’lim
tizimida boshlang‘ich maktab «ko‘nikmalar maktabi» bo‘lib keldi, ya’ni o‘quvchi
keyingi ta’lim olish uchun o‘qish, yozish, hisoblash kabi asosiy ko‘nikmalarni
o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan ta’lim bosqichi sifatida qaralgan. Bugungi kunda
boshlang‘ich maktab boshqacha tasavvur etiladi. Bugungi kunda u ta’lim tizimida
bolaning birinchi tajribasi — ta’lim olish kuchlarini sinash joyi bo‘lib qolishi kerak.
Ushbu bosqichda faollikni, mustaqillikni rivojlantirish, idrok etish faolligini saqlab
qolish va bola ta’lim dunyosiga shaxdam kirib borishi uchun sharoitlar yaratish,
uning salomatligini va emotsional xususiyatlarini mustahkamlash muhim. Bugungi
kunda o‘quvchilarning aynan mana shu sifatlari ta’lim jarayoniga AKT’ni joriy etish
bilan rivojlanayotganligining guvohi bo‘lmoqdamiz.
O‘z faoliyatimizda ta’lim jarayoniga axborot texnologiyalarini joriy etib,
ulardan foydalanib va o‘quv jarayonida AKT’dan foydalanish bo‘yicha ma’lum
tajribalarni to‘plab bormoqdamiz.
Ахborot texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha tajribam an’anaviy dars
doirasida AKT’ni didaktik jihatdan to‘g‘ri qo‘llanilgan hollarda o‘quv jarayonini
individuallashtirish va differensatsiyalash uchun cheklanmagan imkoniyatlar paydo
bo‘lishini ko‘rsatdi. Ular o‘quvchilarga axborot manbalaridan foydalanish imkonini
beradi, mustaqil ishlar samaradorligini oshiradi, ijodkorlik, malaka va ko‘nikmalarni
egallash va mustahkamlash uchun umuman yangi imkoniyatlar beradi, ta’limning
yangi shakllari va metodlarini amalga oshirishga imkon beradi.
Har bir o‘quvchida shaxsiy o‘quv yo‘nalishini rivojlantirishni ta’minlaydi.
O‘quv jarayonida uni muvaffaqiyatli bilim olish uchun zarur bo‘lgan asosiy
jarayonlar sifatida fikrlashni, tasavvurni rivojlantirishga yo‘naltirilgan katta
o‘zgarishlar sodir bo‘ladi; o‘quvchilarning idrok etish faoliyatlarini samarali tashkil
qilish ta’minlanadi.
АKT’dan foydalanilganda ta’limda shaxsga-yo‘naltirilgan yondashuvni
amalga oshirish oson bo‘lib qoldi, butun o‘quv jarayonini samarali tashkil qilish
imkoniyati paydo bo‘ldi. Dars jarayonida tayyor multimediali mahsulotlari va
kompyuter ta’limi dasturlaridan, o‘quv va sinfdan tashqari ishlarda Internet tarmog‘i
vositalaridan foydalanib, multimediali ta’lim dasturlari va taqdimotlar, loyihalar
yaratildi. Axborot texnologiyalarini barcha o‘quv fanlarda qo‘llash mumkin.
Darslarda o‘quv va o‘yin dasturlaridan foydalanish katta samara beradi. Ona tili va
Ona tili darslarida savodxonlikni oshirish bo‘yicha mashqlar yordam beradi, bunda
bolalar kompyuterlarda turli xildagi amaliy topshiriqlarni bajaradilar. Boshlang‘ich
sinflar o‘quvchilari uchun turli didaktik materiallar to‘plamidan foydalanib,
ko‘rgazmali-mashq, nazorat-mashqlari va test sinovlari modullari kiritilgan aralash
kompyuter dasturlarini tayyorlash mumkin. Unga fanga oid qoidalarni joriy
o‘rganish va umumlashtirilgan takrorlash uchun uchta variantlarda berilgan
grammatika-orfografik mavzular bo‘yicha boy va turli-tuman materiallardan
foydalanish yaxshi samara beradi.
1-sinfda o‘qish darsida elektron o‘quv qo‘llanmalari tayyorlab, foydalanish
mumkin. Unda so‘zni tovushli-harfli tahlil qilish, so‘zning bo‘g‘inlari tuzilishi, ba’zi
orfogrammalar o‘rganilishi turli qiziqarli ko‘rgazmali va ovozli material berish
mumkin. Yorqin rasmlar, g‘aroyib, qiziqarli topshiriqlar kichik yoshdagi
o‘quvchilarda ona tiliga qiziqishni oshirishga yordam beradi, o‘yin shaklida o‘quv
materiali bilan tanishish imkonini beradi, o‘zini nazorat qilish va o‘quv refleksiyasi
uchun keng imkoniyatlar taqdim etadi. Ushbu qo‘llanma bo‘yicha ta’lim jarayonini
differensiatsiyalashga turli darajadagi murakkablikdagi topshiriqlarni tanlab olish
yordamida erishiladi. Savodxonlikka o‘qitish bo‘yicha tematik rejalashtirishni
ishlab chiqishda rejalashtirishga tegishli elektron mavzular va bo‘limlarni kiritish
mumkin. Dars rejasini ishlab chiqishda frontal, individual va guruhli ishlash uchun
kompyuterni qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lgan dars bosqichlarini ishlab chiqish
lozim.
Matematika darslarida «O‘yinli masalalar» dasturlarini tayyorlab, foydalanish
mumkin. Boshlang‘ich sinfda o‘rganiladigan ko‘plab mavzular bo‘yicha turli
materiallar berilgan. Turli murakkablik darajasidagi turli xildagi topshiriqlar har bir
o‘quvchining idrok etish va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Masalalarni yechishda kompyuterli animatsion slaydlardan foydalanish
darsning qiziqarliligini oshiradi. Ularning ustunlik tomonlari istagan paytda
masalaning boshiga qaytish mumkin, uning alohida qismlarida to‘xtalish,
o‘quvchilar bilan suhbatlashish, ularning fikrlarini tinglash mumkinligidan iborat.
Boshlang‘ich sinflarda harakatlanishga animatsiyali masalalar bilan slayd-filmlarni
qo‘llash mumkin. Shunday slaydlarni yaratish uchun Internetdan olingan animatsion
kartinkalardan foydalanish mumkin.
Barcha o‘quv fanlarida test topshiriqlaridan foydalanish zarur. Testlardan
dastlab faqat bosma ko‘rinishidagisidan foydalangan bo‘lsak, hozirda ularni
kompyuterda terib, har bir o‘quvchi bilan shug‘ullanish mumkin. AKT’dan
foydalanish yillari davomida 1-sinfdan 3-sinfgacha matematika, badiiy o‘qish, ona
tili, deyarli barcha mavzulari va boshqa o‘quv fanlari bo‘yicha qator turli testlarni
tayyorlash mumkin. Endi darslarda faqat bosma shakldagi emas, balki kompyuterli
testlardan foydalanish zarur. Ular bajarib bo‘lishi bilan darhol bahosini olishga
imkon beradi, bahoni kompyuterning o‘zi taqdim etadi, u yoki bu mavzu bo‘yicha
kamchiliklarini aniqlashlariga imkon beradi.
«Tabiatshunoslik» fani bo‘yicha barcha mavzulari bo‘yicha kompyuter
testlarini ishlab chiqish mumkin. Masalan: «O‘lkamiz suv havzalari», «Ona zamin»,
«O‘rmon va dalalar — tabiat boyligi», «Qishloq xo‘jaligi sohalari», «Bizning
o‘lka», «Yer osti boyliklari», «O‘lkamiz hududiy tuzilishi», «O‘lka chorvachiligi va
o‘simliklari» va boshqalar. Ona tili bo‘yicha o‘rganiladigan so‘z leksik mazmunini
talqin qilishda va birliklarni turlarga ajratishda o‘quvchilarda qiyinchiliklar
tug‘diradi. Bular: antonimlar, sinonimlar, omonimlar. Testlar orqali o‘quvchilarning
leksik imkoniyatlari rivojlanadi, so‘zning to‘g‘ri va ko‘chma ma’nosini topishga,
sinonimlarni to‘g‘ri tanlashga, sinonimlar, antonimlar va omonimlarni farq qilishga
o‘rgatadi. Antonimlar bilan ishlashga bag‘ishlangan «Teskari o‘yin» testidan
foydalanish o‘quvchilarga darsni tushuntirishga samarali ta’sir etadi.
Asosiysi: test topshiriqlarini bajarishda o‘quvchining ko‘zi, miyasi va qo‘llari
ishtirok etadi, o‘yin elementlari esa ularda bajarayotgan ishlariga qiziqishni
rivojlantirishga va demak, ta’lim jarayoni jadalligi kerakli darajasini ta’minlashda
muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Testlardan tashqari krossvordlar, sxemalar,
jadvallardan foydalaniladi, o‘quvchilar dars materiallarni mustaqil o‘rganishda
bevosita kompyuterda ishlaydilar.
Barcha o‘quv fanlarida qo‘shimcha va rivojlantirish materiallari sifatida
ko‘plab videofilm hamda fotolavhalar bilan o‘lkashunoslik materialidan foydalanish
mumkin.
Microsoft Power Point dasturlari yordamida yaratilgan taqdimotlar ta’lim
jarayonida AKT’dan foydalanish juda samarali shakli hisoblanadi. Taqdimotda
asosiysi — axborotliligi, ko‘rgazmaliligi, qiziquvchanligi hisoblanadi. Mazkur
dastur orqali turli mavzu va fanlar bo‘yicha taqdimotlar yaratishda fotosuratlar,
rasmlar, animatsiya, qo‘shimcha axborotlardan foydalanish mumkin.
Maktabda mavjud bo‘lgan Internet tarmog‘i ishimizda katta yordam
ko‘rsatadi. Internet — bu global axborot tizimi ekanligi barchaga ma’lum. U
elektron pochta, izlash tizimlarini o‘z ichiga oladi va turli axborot resurslaridan
foydalanish imkonini beradi. Undan kerakli axborotlarni topish, qayta ishlab chiqish
va ularni ko‘paytirib, barcha kompyuterlarga o‘rnatib bolalarga mustaqil juftlikda,
guruhda, individual ishlashni taklif etish mumkin. O‘quvchilarga turli xildagi
topshiriqlarni taklif etish: tadqiqot o‘tkazish, asosiysini tanlash, taqdimot tayyorlash,
jadvalni to‘ldirish imkoni paydo bo‘ladi.
Axborot olishning boshqa bir usuli — dars davomida bevosita Internetdan
axborot olish hisoblanadi. Internetdan avvaldan kerakli materialni topish, darsda esa
uni o‘quvchilarga ko‘rsatish mumkin. Ishni o‘rganilgan material bo‘yicha dialog
ko‘rinishida olib borish mumkin.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari Internetdan mustaqil foydalanishni, kerakli
axborotni tanlashni, uni saqlab qolish va taqdimotlar tuzish yoki turli xildagi
loyihalarni ishlab chiqish va bajarishda keyingi ishlarida foydalanishni biladilar. 2-
sinfdanoq o‘quvchilar faqat daftarda emas, balki bevosita kompyuterda ham
topshiriq-larni bajara oladilar. O‘quvchilar kompyuter bilan ishlash birinchi
ko‘nikmalarni oladilar, o‘zlarining nazariy bilimlarini doimiy chuqurlashtirib va
amaliy ko‘nikmalarini takomillashtirib boradilar.
Boshlang‘ich sinflarda fikrlash operatsion uslubini shakllantirishda
informatika kursining roli juda muhim. Informatikaning ushbu roli harakatlari
tuzilishini rejalashtirish, axborot izlash, muloqotni rejalashtirish, axborot
modellarini qurish, faoliyatni vositalashtirish kabi dastlabki ko‘nikma va malakalar
to‘plami ko‘rinishida qaraladi. Kompyuterni o‘qishda yordamchisi, ijodkorlik,
o‘zini ifoda etish va rivojlantirish vositasi sifatida tushunish katta ahamiyatga ega.
Katta sinflar o‘quvchilarida fikrlash uslubi shakllanib bo‘ladi, yangi shakllarini ular
qiyinchilik bilan qabul qiladilar. Ushbu kurs o‘quvchini SHK’da axborot bilan
amaliy ishlashga o‘rgatishi kerak. Boshlang‘ich maktabda kompyuterni o‘zlashtirib
o‘quvchilar undan o‘z faoliyatlari vositasi sifatida boshqa sinflarda ham
foydalanishlari mumkin, kompyuterni qo‘llash bilan olib boriladigan darslar ularda
qiyinchilik tug‘dirmaydi.
Katta sinflarda informatika darslarida albatta kompyuterdan foydalanish
ushbu dasturni amalga oshirish zarur sharti hisoblanadi. Kompyuterdan odatda yangi
materialni muhokama qilishda elektron doska sifatida foydalanaman. Bundan
tashqari, o‘quv o‘yinlarini tashkil qilish hamda individual ta’lim va kompyuterli
praktikumni tashkil qilishda foydalaniladi. Ta’lim natijasida o‘quvchilar o‘quv va
oddiy amaliy masalalarni yechish uchun kompyuterdan foydalanish: fayllar bilan
oddiy operatsiyalarni amalga oshirish (yaratish, saqlab qolish, izlash, dasturni ishga
tushirish); dasturlarda amaliy topshiriqlarni va ijodiy ishlarni bajarishni biladilar:
Word Pad, Microsoft Power Point, Microsoft Excel, Microsoft Word; keng
foydalaniladigan dasturlarni ishga tushirish: kompyuter ekranida matnli va grafik
redaktor, trenajerlar, testlar; matnlar va tasvirlar (axborot), obyektlar bilan ishlash;
izlash, oddiy o‘zgartirishlarni, saqlash, foydalanish va axborot hamda ma’lumotlarni
uzatishni amalga oshiradilar, mundarija, yo‘l ko‘rsatuvchi, kataloglar,
spravochniklar, internetdan foydalanib, kompyuter yordamida kichik loyihalar va
taqdimotlar yaratadilar.
Shunday qilib, ushbu kursni boshlang‘ich maktabda o‘rganish o‘quv
jarayonini modernizatsiyalash, samaradorligini oshirish bilan birga, har bir
o‘quvchining individual qobiliyatlarini hisobga olib, uni tabaqalashtirishga imkon
beradi. Taklif etilayotgan kurs o‘qituvchiga ta’limni erkin boshqarish va o‘quv
axborotlarini taqdim etish turli usullarini qo‘llash imkonini beradi.
Kursda
loyiha-tadqiqotchilik
faoliyatiga alohida o‘rin ajratilgan.
O‘quvchilarning loyihachilik faoliyatlari mustaqil tadqiqotchilik malakalarini,
ijodiy qobiliyatlarini va mantiqiy fikrlashlarini rivojlantirishga yordam beradi;
o‘quv jarayonida olgan bilimlarini birlashtiradi va o‘quvchilarni aniq hayotiy muhim
masalalarni hal qilishda ishtirok ettiradi, ta’lim sifatini oshirish, o‘qituvchilar va
o‘quvchilar munosabati uslublarini demokratlashtirishga yordam beradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari o‘quvchilarni qiziqarli olamga olib
kirishda o‘qituvchining imkoniyatlarini kengaytiradi, bunda o‘quvchilar
axborotlarni mustaqil ravishda izlab topadilar, oladilar, tahlil qiladilar va
boshqalarga yetkazadilar. Bolani axborot bilan ishlashga, o‘qishga o‘rgatish —
zamonaviy boshlang‘ich sinflarning muhim vazifasi hisoblanadi. Boshlang‘ich
sinflar ta’lim jarayonida AKTdan foydalanish faqat asosiy yo‘nalishlari shakllanadi.
O‘quvchilarning sinfdan tashqari ishlarini tashkil etishda AKT’dan keng
foydalanish birinchi navbatda, bu turli hisobotlarni tayyorlash, sinfdan tashqari
tadbirlarni o‘tkazish va shu kabilardan iborat bo‘ladi
Xulosa
Tadqiqot jarayonida biz ikkinchi sinf o'quvchilarida AKT komponenti
yordamida motivatsiyani shakllantirish jarayonini ko'rib chiqdik. Eslatib o'tamiz,
motivatsiyani shakllantirish o'quvchilarni faol o'quv faoliyatiga, ta'lim mazmunini
samarali bilishga rag'batlantirishdir. Motivatsiya talabaning kognitiv faoliyati kabi
tushuncha bilan bog'liq.
Faoliyat tarkibida quyidagi tarkibiy qismlar ajralib turadi:
o'quv topshiriqlarini bajarishga tayyorlik;
mustaqil faoliyatga intilish;
vazifani vijdonan bajarish;
tizimli o'qitish;
shaxsiy darajasini oshirish istagi. Kognitiv faollikni oshirish va motivlarni
shakllantirishning samarali vositasi bu AKT komponentidir.
Tadqiqotlarimiz natijasida biz quyidagi xulosalarga keldik:
Ayniqsa, kichik yoshdagi o'quvchilarda o'rganish uchun motivatsiyani
shakllantirish kerak, chunki o'quvchilarni faol o'quv faoliyatiga rag'batlantirish
natijasida bolaning mustaqillik darajasi oshadi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining darsda motivatsiyasini shakllantirish uchun
bu jarayonda o'qituvchi bolani paydo bo'lgan muammoga qiziqtiradigan usul va
vositalardan foydalanish kerak.
Jamiyatni jadal axborotlashtirish davrida yangi axborot texnologiyalaridan
foydalanish axborot bilan ishlash uchun zarur va muhim hisoblanadi.
AKT ning didaktik imkoniyatlari nafaqat idrok, fikrlash, tasavvur, xotira
jarayonlarini faollashtiradi va talabaning e'tiborini safarbar qiladi, balki uni virtual
ob'ektlar, ob'ektlar yoki hodisalar modellari bilan manipulyatsiya qilish imkoniyatini
ta'minlagan holda faoliyatga jalb qiladi.
AKT komponentidan foydalanish ona tili darslarida kichik yoshdagi
o'quvchilar o'rtasida o'rganish motivlarini shakllantirishda zaxira hisoblanadi.
Ona tilini o'qitishda AKTdan foydalanishning eng muhim psixologik,
pedagogik va amaliy jihatlarini o'rganib, quyidagi xulosalar chiqarishimiz mumkin:
AKT turli fanlar, jumladan, ona tili fanlari bo‘yicha o‘quv jarayonini tashkil
etishda mustahkam o‘rin egalladi;
filologiya ta’limi sohasida telekommunikatsiya vositalarining keng
qo‘llanilishi printsipial jihatdan yangi mehnat sharoitlarini yaratishga va
o‘quvchilarning o‘quv faoliyatining yangi usullarini ishlab chiqishga yordam beradi.
Ona tilini o'qitishda AKT yangi materialni tushuntirishda uni maksimal darajada
o'zlashtirish, o'rganilayotgan materialni optimal mustahkamlash, talabalar bilimini
nazorat qilishni yaxshilash, mavzu bo'yicha samarali mustaqil ishlarni, shu jumladan
izlanish va tadqiqot faoliyatini tashkil etishda qo'llaniladi.
Test nazorati va AKT yordamida ko'nikma va ko'nikmalarni shakllantirish
an'anaviy usulga qaraganda o'quvchilarning bilim va jaholatini tez va ob'ektiv
ravishda ochish qobiliyatini nazarda tutadi. Ta'lim jarayonini tashkil etishning bu
usuli zamonaviy axborotni qayta ishlash tizimida qulay va oson baholanadi.
Hozirgi vaqtda juda ko'p yaratilgan ona tilidagi o'quv kompyuter dasturlari
ushbu muammolarni hal qilishga yordam beradi.
Ona tilini o'qitishda AKT ning nazariy asoslari va amaliy qo'llanilishini tahlil
qilish asosida ishning quyidagi bosqichlarida AKT ni joriy etishning maqsadga
muvofiqligi to'g'risida xulosa chiqarishimiz mumkin:
1) yangi materialni taqdim etishda - bilimlarni vizualizatsiya qilish (namoyish
- ensiklopedik dasturlar; Power Point taqdimot dasturi);
2) dastur materialini belgilashda (o'qitish - turli xil o'quv dasturlari);
3) nazorat va tekshirish (baholash bilan sinov) tizimida;
4) talabalarning mustaqil ishlarida ("Repetitor" kabi o'quv dasturlari,
ensiklopediyalar, dasturlarni ishlab chiqish);
5) loyiha usuli bo'yicha integratsiyalashgan darslarni o'tkazishda;
6) o'quvchilarning tadqiqotchilik ko'nikmalari va ijodiy qobiliyatlarini
shakllantirish va rivojlantirishda.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini tizimli amaliy qo'llash jarayonida
ular darslar va sinfdan tashqari mashg'ulotlarni o'tkazish metodikasiga
qo'shimchalar va tuzatishlar kiritish imkonini beradi. O'quv materiali taqdimotining
tasviri nazariy tushunchalarni tasvirlashga, ularning yangi ma'nolari va qirralarini
ko'rishga yordam beradi va ishtirokchilarning o'quv faoliyatining hissiy sohasini
jonlantiradi. Multimedia taqdimotlari nazariy materialni nafaqat aqliy faoliyatni
faollashtirish orqali, balki o'tmishdagi faoliyat tajribasidan bir xil elementlar
mavjudligida bilimlarni uzatish imkoniyati orqali ham o'zlashtirishga yordam
beradi.
Multimedia vositalari o'quv ma'lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini
sezilarli darajada kengaytiradi. Rang, grafik, tovush, barcha zamonaviy multimedia
vositalaridan foydalanish faol bilish jarayonini yaratish va o'quvchilarning ta'lim
faoliyatiga qiziqishini oshirish imkonini beradi. AKT talabalarning mavzu bo'yicha
tadqiqot ishlariga jalb qilish motivatsiyasini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
Talabalarning AKTdan foydalanadigan individual va qo'shma loyihalari o'quv
jarayoni ishtirokchilariga tayyorgarlik bosqichida bo'lib, ularning qobiliyatlarini
kengroq ochib berishga, aqliy faollikni oshirishga yordam beradi. Ta'lim jarayonida
AKTdan foydalanish o'quv vazifalarini belgilash va ularni amalga oshirish
jarayonini boshqarish imkoniyatini oshiradi. Turli raqamli ta’lim resurslari o‘quv
jarayonini boshqarishda moslashuvchanlikni ta’minlagan holda, o‘quvchilar
faoliyatini nazorat qilishni sifat jihatidan o‘zgartirish imkonini beradi. AKTning
ko'rinishi va faolligi o'quvchilarda fikrlash ko'nikmalarini shakllantirishga yordam
beradi va o'quv dasturlari ularning harakatlarining natijasini tasavvur qilish
imkoniyatini beradi.
Dostları ilə paylaş: |