Forig’iy hayoti va ijodi, lirikasining janriy ko’lami. Diyda hayoti va ijodi. Devoni nusxalari tavsifi. Hindiston turkiyzabon adabiyotiga xos badiiyat tushunchasi Forig’iy, Yusuf Faryobiy, Fahm, Diyda va Johila qalamida ba’zi shunday originalikka da’vogar xususiyatlar kasb etganki, bu borada ular ijodida e’tiborga loyiq misollar yetarlicha topiladi.
Agar poeziyada badiiylikni shartli ravishda g’azalxon ruhiyatini junbushga keltirish deb bilsak, bu hol Forig’iy she’rlari mutolaasida paradoksal xarakterda kechishi bilan diqqatni o’ziga tortadi.
Manbalardan ma’lumki, agar Forig’iy nomi “Boburnoma”ning ikki yerida qayd qilingan bo’lsa, boshqa bir manbada xuddi shu taxallusli shoir Abdurahim xoni xononning shogirdi ekanligi zikr etilgan. Lekin Hindistonda topilgan Forig’iy devonidagi she’rlarning birorta bayti ham XVI asrga oid tazkiralarda namuna sifatida hatto zikr etilmagan.
Diyda hayotiy faoliyati haqida deyarli ma’lumot uchramaydi, lekin uning lirik merosi jamlangan devoni nusxalari yetib kelgan.
Johila hayoti va ijodi. Yusuf Faryobiy hayoti va ijodi
Boshqa turkiy xalqlar qatori turk ijodkorlari ham “hind-musulmon madaniyati” taraqqiyotiga o’z asarlari bilan salmoqli hissa qo’shganlar. Johila “Devoni hikmat”ining hind kitob javonidan topilishi umumiy turkiy badiiyat uchun yangilik hisoblansada, ammo bu “yangilik” o’z davri mahalliy adabiy muhiti uchun odatdagi bir hol.
Johila haqida hozircha shuni aytish mumkinki, shoira shubhasiz o’z ijod uslubida til imkoniyatlaridan to’la foydalanish tajribasiga ega va tanlagan mavzuiga ruhan vobasta qalam sohibasidir.
Hindistondagi turkiyko’y qalamkashlardan yana biri Yusuf Faryobiy hisoblanadi. U haqda ma’lumotlar deyarli yetib kelmagan. Undan meros qolgan devonidagi she’rlardan u Ozarbayjondan ekanini anglash mumkin.
Saminiy-Fahm hayoti va ijodi. Humoyun hayoti va ijodi, lirikasining janriy ko’lami Hindistonda forsiy va turkiy tilda ijod qilgan shoirlardan yana biri Saminiy-Fahmdir. Keying tadqiqotlar natijasida uning g’azal va ruboiylardan iborat bir devoni topiladi. Uning hayotiy faoliyati haqida ma’lumotlar unchalik ko’p emas.
Zahiriddin Muhammad Boburning to’ng’ich o’g’li Humoyun ijodi haqida ham ba’zi ma’lumotlar aniqlandi. Uning lirik she’rlari jamlangan to’plam yoki devoni mavjudligi haqida hozircha aniq mag’lumotlar mavjud emas.
