O`quv ishlari bo`yicha prorektor A. Soleyev “ ” 2021-yil

Saydi Umirov, filologiya fanlari nomzodi:
— Tanqidchilar yillik hisobot yig‘ilishlarini kutmay vaqt-vaqti bilan, bugungiday to‘planib, dolzarb masala, muammolarni muhokama etishi foydadan xoli emas.
Tanqid — naqd fikr, taqriz — qarz kalom degani. Yutuqlar o‘zimizniki, ular bor, bundan ko‘z yumib bo‘lmaydi. Lekin har doim ham naqd gapni aytayotibmizmi? Yo‘q-da. Qanchadan-qancha yaxshi, o‘rtamiyona, bo‘sh asarlar yozilayotibdi, ko‘pchiligi haqida naqd gap, nasiya va’da u yoqda tursin, umuman, hech narsa demayotibmiz. Sukutni alomati rizoga yo‘yib, iqtidori hamin qadar nazmbozlarning hissiz-tuzsiz shig‘irlarini to‘y-tomoshalarda “estradamizning yorqin yulduzlari” gumburlatib ijro etishayotibdi. Xayriyat, adabiyot gazetamizda bir-ikki o‘tkir luqmalar, tishli-tirnoqli fikr-mulohazalarni o‘qib xursand bo‘ldik.
Ustoz Matyoqub Qo‘shjonov uchta taqriz yozsang bitta muammoli maqolaga zamin yaratasan deb aytar va buni o‘zi amalda ko‘rsatardi. Hozir taqriz an­qoning urug‘i bo‘lib qoldi, ko‘p she’riy, publitsistik asarlar, sovchi kutgan qizlarday, munaqqidlar qiyo boqishi, fikri, bahosini kutib turibdi. To‘g‘ri, chop etilayotgan har bir kitobga bir taqriz bag‘ishlash imkoni yo‘q, bunday hollarda mushtarak mavzularda yozilgan asarlar umumiy kuzatuvdan o‘tkazilgan, ma’no, mahorat jihatidan tahlil qilingan obzor maqolalar qo‘l keladi.
Tasdiqlash orqali bevosita tasdiqlovchi, inkor etish orqali bilvosita tasdiqlovchi tanqid bor. Shu nuqtai nazardan qaraganda, birinchi xilining, ya’ni yozuvchi ijodidan, asaridan fazilat qidiruvchi, topuvchi, badiiy mahoratining yangi qirralarini kashf etuvchi, tasdiqlovchi tanqid namunalari ko‘proq. Konkret asar yoki asarlarning mazmuni, tili, uslubiga xos kamchilik, nuqsonlarni dalillar, mantiqiy muhokamalar orqali ko‘rsatib, isbotlab beruvchi maqola, taqrizlar kam. Ba’zan bir necha asar, muayyan turkum haqida naridan-beri fikr yuritgandan ko‘ra bir she’r, bir hikoyani batafsil tahlil qilish, fazilatlari yoki nuqsonlarini dalillar bilan ko‘rsatib berish ko‘proq samara keltiradi. Bunga misollar talaygina. Cho‘lponning “Raqamli sevgi” she’rining bir satri nashr­da “siyna” so‘zi “sana” deb berilgani oqibatida asar mazmuni o‘zgarib ketganini Boybo‘ta Do‘stqorayev “Siynani sanaga almashtirib bo‘lmaydi” sarlavhali maqolasida asoslab bergan edi. Shu o‘rinda Qozoqboy Yo‘ldosh Halima Xudoyberdiyevaning “Yo‘ldadirman” nomli go‘zal she’ri, Murtazo Qarshiboyev Erkin A’zamning “Manana” hikoyasi tahliliga maxsus maqola yozib e’lon qilganini ham ta’kidlash joiz.
Keyingi yillar tanqidchiligimizda bir tamoyil ko‘proq ko‘zga tashlanayotibdi. Bu – bir qator maqola, taqriz, esse, tadqiqotlarning ilmiy-falsafiy va badiiy-publitsistik ruh kasb etayotganidir. Falsafiy, publitsistik unsurlar muallif diqqatini chetga tortmaydi, o‘quvchini chalg‘itmaydi, aksincha, g‘oyani kengroq, teranroq ochib berishga, asar voqealarini hayot hodisalari bilan qiyoslab o‘rganishga, matn­ning yanada maroqli, jozibali, o‘qishli chiqishiga yordam beradi. G‘afur G‘ulom shoh she’rlaridan “Vaqt”­ning Suvon Meli tomonidan yangicha teran talqini, Qurdosh Qahramonovning Eshqobil Shukur she’riyatiga bag‘ishlangan maqolasi, Shuhrat Rizayevning “Bahodir Yo‘ldoshev teatri” essesi shunday usulda bitilgan maroqli, o‘qishli asarlardandir.
Keyingi paytlarda tanqidchilik ishi, asosan, bir guruh mutaxassislar va ayrim yoshlar chekiga tushayotir. Iqtidorli, umidli yosh munaqqidlar safi kengaymayotgani tashvishlanarli. Turfa soha kishilari, keng o‘quvchilar ommasi fikr-mulohazalari, e’tirof, e’tirozlari matbuotda, efir va ekranda negadir kam berilayotir. Turfa kasb sohiblarining ijodiy jarayon, adabiyot, tanqidchilik, publitsistika, san’at haqidagi kutilmagan, noan’anaviy, dangal, to‘g‘ri fikr-mulohazalari, xulosa, takliflarini o‘zaro gurung, norasmiy muloqotlarda tez-tez eshitib turamiz. Qaniydi shularning bir qismi matbuot, kitob sahifalarida chiqsa.