O'quv ishlari bo’yicha prorektor

Mavzuga doir bilimlarni mustahkamlash uchun savollar:


1. О‘zbekiston Respublikasi mustaqilligini qо‘lga kiritilishi mamlakat hayotida qanday ahamiyat kasb etadi?
2. О‘zbekiston siyosiy tizimining shakllanish xususiyatlarini kо‘rsating?
3. О‘zbekiston Respublikasida umuminsoniy va milliy qadriyatlarning о‘rni haqida nima deya olasiz?
4. Milliy mustaqillikni qо‘lga kiritilishida muhim siyosiy iroda nimadan iborat edi?


Tavsiya etilgan adabiyotlar:

1. 
   Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon, demokratik О‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. -T.: “”О‘zbekiston”, 2017 y.
   
2. 
   Karimov I.A. О‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. -T.: “О‘zbekiston”, 2011 y.
   
3. 
   О‘zbekistonning eng yangi tarixi. Uchinchi kitob. -T.: “О‘zbekiston”, 2013 y.
   
4. 
   Mustaqil О‘zbekiston tarixi. -T.: “О‘zbekiston”, 2013 y.
   
5. 
   Jumayev R. О‘zbekiston Respublikasining siyosiy tizimini shakllantirish va rivojlantirish. – T.: Fan, 2000 y.
   
6. 
   Levitin L. Uzbekistan na istoricheskom povorote. Kriti­cheskiye zametki storonnika Prezidenta Islama Karimova. - M.: Vagrius, 2001 g.
   
7. 
   Saidov A.X. Natsionalniye parlamenti mira: Ensiklopedicheskiy spravochnik. - M.: Volters Kluver, 2005 g.
   

4-Mavzu: О‘zbekiston - yangilanish va taraqqiyot yо‘li
Reja:
1. Bozor munosabatlariga о‘tishning “о‘zbek modeli”.
2. Mustaqil О‘zbekiston Konstitusiyasining qabul qilinishi va unng tarixiy ahamiyati.
3. Mustaqillik yillarida mudofaa va xavfsizlik tizimining shakllanishi

1. 
   Bozor munosabatlariga о‘tishning “о‘zbek modeli”
   

О‘zbekiston mustaqillikka erishgach, davlat va jamiyatning barcha sohalarida ulkan о‘zgarishlar rо‘y bera boshladi. “Islohotlarning mazmuni va maqsadi, - dedi I.A. Karimov, - har bir О‘zbekiston fuqarosi uchun millati va e’tiqodidan qat’i nazar, shaxs sifatida о‘z qobiliyati va iste’dodini namoyon qilishi uchun zarur sharoitlarni yaratishdir”.
Jahon tajribasiga, qolaversa, aholining milliy-tarixiy turmush tarziga, mamlakatimizning о‘ziga xos xususiyatlariga asoslanib, О‘zbekiston rahbariyati jamiyatni isloh qilishda о‘ziga xos yondashuvlarni ishlab chiqdi. Transformatsiya jarayonining о‘ziga xos jihatlari bir qator omillar bilan aniqlandi.
1980 yillarning oxiridagi inqirozli holatga xos xususiyatlar:

• 
  tadbirkorlik va xususiy mulkchilik ruhidan mahrum bо‘lgan totalitar tizimdan meros qilib olingan rejalashtirilgan iqtisodiyot psixologiyasi;
  
• 
  aholining faol siyosiy ishtirok etishining minimal tajribasi;
  
• 
  davlat totalitarizimiga asoslangan milliy an’ana va urf-odatlar;
  
• 
  ijtimoiy tenglik, mehnat qilish huquqi, davlat tomonidan ta’minlanadigan umumiy bepul ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimi;
  
• 
  aholining yuqori о‘sish sur’ati (ularning yarmidan kо‘pi qishloq joylarida istiqomat qiladi va ularning 60 foizdan kо‘prog‘i 25 yoshdagi odamlardir).
  
• 
  Vaziyatni real baholagan mamlakat rahbariyati о‘zining rivojlanish yо‘lini belgilab oldi, unga quyidagilar kiradi:
  
• 
  ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy barqarorlikni о‘rnatish;
  
• 
  fuqarolar tinchligi va hamjihatligini ta’minlash;
  
• 
  milliy о‘ziga xoslikni rivojlantirish;
  
• 
  О‘zbekiston fuqarolariga vatanparvarlik va g‘urur hissini singdirish;
  
• 
  qonun ustuvorligini mustahkamlash;
  
• 
  fuqarolarning irqi, millati, dini, yoshi va tilidan qat’iy nazar huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi;
  
• 
  davlat va jamiyat farovonligini ta’minlash;
  
• 
  faollik va tashabbusni qо‘llab-quvvatlash;
  
• 
  tadbirkorlik erkinligi, boshqaruvning bozor shakllarini rivojlantirish va rag‘batlantirish.
  

Islohotning о‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish; ularni amalga oshirishda davlatning yetakchi roli; kuchli ijtimoiy siyosat; faol tarkibiy siyosat; О‘zbekiston xalqlarining madaniy qadriyatlari va an’analaridan faol foydalanish.
О‘zbekistonning о‘z taraqqiyot yо‘li tо‘plangan xalqaro tajribadan ijodiy foydalanishga asoslangan bо‘lib, unda milliy xususiyatlar, turmush tarzi, xalqning urf-odatlari va madaniyati, butun dunyoda tan olingan modellarga muvofiq yaratilgan davlat tuzilmalari va siyosiy institutlarni о‘zida ifoda etadi.
Suveren О‘zbekiston о‘zining yangilanish va taraqqiyot yо‘lini tanladi. Yangi davlat oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy muammolarning chuqurligi muayyan sharoitlar kompleksini hisobga olgan holda, «о‘zbek modeli» deb nomlangan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning о‘ziga xos modelini tanlashni belgilab berdi. Ishlab chiqilgan va amalga oshirilayotgan modelning mohiyati va mazmuni davlat va konstitusiyaviy tuzilmani tubdan о‘zgartirish va yangilash, iqtisodiyotni demokratlashtirish va uning siyosatdan ustunligini ta’minlash, davlatga bosh islohotchi, islohotlarning tashabbuskori kabi vazifalarini yuklash, qonun ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy siyosat olib borish, islohotlarni bosqichma-bosqich va izchil amalga oshirish kabilarni о‘zida mujassam etdi.
Mamlakatimiz, shunday qilib, Birinchi Prezident I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyilga asoslangan о‘zining uzoq muddatli rivojlanish strategiyasini tanladi. Bu tamoyillar О‘zbekistonning yangilanishi va rivojlanishi uchun poydevor qо‘ydi, islohotlarning asosiy maqsadi - mustaqil, demokratik, iqtisodiy rivojlangan, qonun va adolat tarafdori bо‘lgan davlat barpo etishdan iborat ekanligini belgilab berdi.
Jamiyatni isloh qilish va yangilashni maqsad qilib qо‘ygan iqtisodiy rivojlanishning о‘zbek modeli vazmin va muvozanatli vaziyatni ta’minlab, О‘zbekiston iqtisodiyoti uchun ishonchli tirgak va xavfsizlikning etarli chegarasini yaratdi, uni spekulyativ kapital ta’siridan va jahon moliya va fond bozorlarida nazoratning yо‘qligidan xalos qildi. Ushbu modelning joriy etilishi makroiqtisodiy barqarorlikni, moliya-bank sektorining barqaror ishlashini va valyuta jamg‘armalarining о‘sishini ta’minladi.
Bozorga о‘tishning о‘zbek modeli - О‘zbekistondagi bozor tizimi tabiiy ravishda tarixiy о‘tmishning xususiyatlari, milliy va madaniy qadriyatlari, aholining hulq-atvor stereotiplari, tadbirkorlik turlari, ishlab chiqarishni boshqarish shakllari va usullarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bо‘lib, u sun’iy ravishda u yoki bu turdagi xorijiy modelni avtomatik ravishda joriy etishni inkor etar edi.
Shu bilan birga, u tarkibiy, investitsiyaviy, kredit-moliya, valyuta, tashqi savdo siyosatining umumbashariy tamoyillarini о‘zida mujassam etgan bо‘lib, bu har xil turdagi va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasidagi mamlakatlarga jahon bozori talablari asosida moslashishga imkon berdi. Ushbu chora-tadbirlar, aslida, barcha mamlakatlar uchun bir xil, ammo ularning kombinatsiyasi, muayyan sharoitlarda va har bir bosqichda ulardan foydalanishning tabiati va tartibi muayyan о‘zgaruvchan mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyatning о‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi.
Ma’lumki, mashhur va xalqaro miqyosda e’tirof etilgan “О‘zbek modeli” quyidagi beshta tamoyilga asoslanadi:
Birinchidan, iqtisodiyot siyosatdan ustun bо‘lishi kerak.
Ikkinchidan, qiyin о‘tish davrida davlat bosh islohotchi bо‘lishi kerak. Bu degani, davlat mavjud sharoitda barcha odamlarning manfaatlarini kо‘zlab, islohotlar jarayonini boshlashi, iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yо‘nalishlarini belgilashi, suveren davlatimizning iqtisodiyoti, ijtimoiy sohasi va ijtimoiy-siyosiy hayotidagi tub о‘zgarishlar siyosatini ishlab chiqishi va izchil amalga oshirishga bosh-qosh bо‘lishi demakdir.
Uchinchidan, butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni huquqiy asosga, ya’ni qonun ustuvorligiga asoslanishi kerak. Shundagina, iqtisodiy о‘zgarishlarning aniq natijalariga erishish, amaliy kuchga ega bо‘lgan, tasdiqlangan qonunlarga asoslanib, ularni qaytarib bо‘lmaydigan holga keltirish mumkin.
Tо‘rtinchidan, real demografik vaziyatni, aholining mavjud turmush darajasini hisobga olgan holda, bozor munosabatlariga о‘tishda odamlarni ijtimoiy himoya qilish bо‘yicha oldindan qat’iy choralar kо‘rilishi kerak. Faqat kuchli, samarali ijtimoiy himoya mexanizmi va ijtimoiy kafolatlar bilan, iqtisodiy va siyosiy barqarorlikni saqlab, bozor iqtisodiyoti sari jadal rivojlanishni ta’minlash mumkin.
Beshinchidan, yangi iqtisodiy bozor munosabatlarining shakllanishi muvozanatli, puxta о‘ylangan, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak.
Demokratik va iqtisodiy о‘zgarishlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun barcha prinsiplarga teng ravishda qat’iy rioya etish muhimdir. Bularning barchasi iqtisodiy islohotlarning butun ichki mantig‘i, dinamikasi va xususiyatini belgilovchi yetakchi omillardir.
Bozor о‘zgarishlarining о‘zbek modelini tavsiflab, I.A. Karimov jumladan shunday degan edi: «Bizning mustaqillik va taraqqiyot yо‘limiz respublika xalqlarining turmush tarzi, о‘ziga xos shart-sharoitlari, urf-odatlari inobatga olingan holda tanlangan. Ushbu yо‘l jahon amaliyotini, dunyoning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarining ijobiy tajribasini ham hisobga oladi «.
Bir qator xorijiy ekspertlarning fikriga kо‘ra, «о‘zbek modeli» - bu О‘zbekistonning milliy yetakchisi I.A.Karimovning kashfiyotidir.
Bilasiz, buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati davlatning asosiy qonuni - Konstitusiya hisoblanadi. U huquqning umumiy tizimida asosiy о‘rinni egallaydi va davlat hamda jamoat tashkilotlarining barcha qonunlari va boshqa huquqiy normalari uchun asos bо‘lib xizmat qiladi.
Biz Asosiy Qonunimizni yaratish tarixi va uni tayyorlashga unutilmas hissa qо‘shgan insonlarning nomlari tо‘g‘risida chuqur hurmat bilan gapiramiz. О‘zbekistonning yangi Konstitusiyasini ishlab chiqish g‘oyasi О‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan 1990 yil mart oyida ilgari surilgan bо‘lib, bu uning kelgusi suvereniteti va demokratlashtirilishning asosi bо‘ldi.

2.