O'quv ishlari bo’yicha prorektor

О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining О‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 28 yilligi munosabati bilan sо‘zlagan nutqidan.

Shunday qilib, agar О‘zbekiston mustaqilligi e’lon qilingan kundan boshlab jahon sahnasida yangi suveren davlat tuzilgan bо‘lsa, birinchi Konstitusiyamiz qabul qilingan kuni davlatimiz qayta tiklandi, haqiqiy mustaqilligimizning mustahkam huquqiy asosi yaratildi.

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda barcha tub islohotlar va о‘zgarishlar Konstitusiyamiz asosida amalga oshirildi. Bu xalqimiz manfaatlariga, davlatimizning strategik maqsadlariga tо‘liq javob beradigan muhim siyosiy hujjat hisoblanadi.
Shunday qilib, mustaqillik yillarida milliy davlatchiligimizning shakllanishi uchun mustahkam huquqiy zamin yaratildi, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati tarmoqlari baropo etildi, ijtimoiy va fuqarolik jamiyati institutlari shakllantirildi, iqtisodiyot erkin bozor munosabatlariga о‘tdi, tarixiy va boy madaniy merosimiz tiklandi. Bir sо‘z bilan aytganda, biz milliy uyg‘onish va taraqqiyot yо‘lini dadil bosib о‘tdik va о‘tmoqdamiz.
Konstitusiyaning mohiyati uning asosiy prinsiplari tizimida namoyon bо‘ladi. Bular - davlat suvereniteti, odamlarning huquqi, fuqarolarning huquq va erkinliklari ustuvorligi va daxlsizligi prinsipi, davlat va shaxsning о‘zaro javobgarligi, qonuniylik, hokimiyatlarning bо‘linishi, mahalliy davlat hokimiyati, sud tizimi va adolatni ta’minlash tamoyillaridir.
Respublikada davlat hokimiyatini tashkil etishning ustuvor konstitusiyaviy prinsipi davlat suvereniteti prinsipidir. Hokimiyatning suvereniteti, bir tomondan, uning mamlakat ichidagi ustunligi va mustaqilligini, ikkinchi tomondan, tashqi kuchlar sohasidagi, boshqa davlatlar bilan munosabatlarda ushbu hokimiyatning ustunligi va mustaqilligini anglatadi. Boshqacha qilib aytganda, demokratiyaning daxlsizligi butun Konstitusiya orqali qizil ip kabi о‘tadi.
О‘zbekistonning konstitusiyaviy amaliyotida birinchi marta respublikaning har bir fuqarosi uchun tabiiy va ajralmas huquqlar tan olingan. Bundan tashqari, avvalgi Konstitusiyalarda e’lon qilinmagan bir qator huquqlar ham о‘z ifodasini topgan. Masalan, insonning yashash huquqi, jismoniy va axloqiy yaxlitligi; shaxsning shaxsiy hayotga bо‘lgan huquqi; fikr va e’tiqod erkinligi huquqi; ma’lumot olish huquqi: aybsizlik prezumpsiyasi; sud orqali himoyalanish huquqi; mamlakatni erkin tark etish va unga qaytish huquqi; sog‘lom muhitga ega bо‘lish huquqi va boshqalar.
Demokratiya yangi Konstitusiyaning asosiy tamoyillaridan biridir. Konstitusiya muqaddimasida О‘zbekiston xalqining demokratiya, inson huquqlari va ijtimoiy adolat g‘oyalariga sodiqligi e’lon qilingan. «О‘zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, unga kо‘ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi» (13-modda) deyilgan.
Konstitusiya hokimiyatlarning bо‘linishi prinsipi asosida respublikaning eng yuqori davlat hokimiyati organlarining tuzilishini о‘rnatadi. Unda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlarining о‘zaro hamkorligi va mustaqil ishlashining maqbul mexanizmi mustahkamlab qо‘yilgan.
Konstitusiyaning alohida bobi mahalliy davlat hokimiyati organlariga bag‘ishlangan. Xalq deputatlari Kengashlari viloyatlar, tumanlar va shaharlardagi mahalliy hokimiyat vakillaridir.
О‘zbekiston Respublikasi tarkibiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi kiradi. 1991 yil dekabrda u Mustaqillik deklaratsiyasini, 1993 yil 3 martda esa о‘z Konstitusiyasini qabul qildi.
О‘zbekistonning yangi Konstitusiyasi ulkan ma’naviy salohiyatga ega. Konstitusiyaviy piramidaning yuqori qismida inson, fuqaro va uning qonuniy manfaatlari joylashgan.
Masalan, Konstitusiya qoidalari chuqur axloqiydir va bular: ayollar va erkaklarning huquqlari tengligi kabi (16-modda); voyaga etmaganlar, nogironlar va yolg‘iz keksalarning huquqlarini davlat tomonidan himoya qilish (45-modda); jamiyat va oilaning davlat tomonidan qо‘llab-quvvatlanishi va himoyasi (63-modda); davlat va jamiyat tomonidan yetim bolalarni va ota-ona qaramog‘idan mahrum bо‘lgan bolalarni boqish, tarbiyalash va ularga ta’lim berish, ularga nisbatan xayriya faoliyatlarini rag‘batlantirish (64-modda); onalik va bolalikni davlat tomonidan himoya qilish, voyaga etgan, mehnatga layoqatli bolalarni ularning ota-onalari haqida g‘amxо‘rlik qilish majburiyati (66-modda) kabi qoidalarda namoyon bо‘ladi.
Konstitusiya О‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi va suverenitetining huquqiy kafolati hisoblanadi. Unda inson va fuqaroning huquqlari, erkinliklari va burchlari sanab о‘tilgan. U ijtimoiy va davlat tizimining shakllarini belgilaydi, mamlakatning tashqi va ichki siyosati tamoyillarini e’lon qiladi, barcha mulk shakllarining tengligini ta’minlaydi, fuqarolik jamiyatining ustuvorliklari va о‘zini-о‘zi boshqarish shakllarini tasdiqlaydi. Konstitusiyaning bu xususiyatlari uni yashovchan va mustahkam qiladi. «Konstitusiya haqiqatan ham suveren davlatimizning qonunchilik va huquqiy bazasini shakllantirishning poydevori, poydevori bо‘ldi», - degan edi I.A. Karimov.
Davlat va ma’muriy bо‘linishga kо‘ra, О‘zbekiston Respublikasi 12 viloyat, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, 156 tuman, 120 shaharni о‘z ichiga oladi, eng yirik shaharlar viloyat markazlari, poytaxti Toshkent shahri, poytaxt aholisi 3 million kishidan kо‘proq (2014). ).
Shunday qilib, О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi bizning fuqarolarimizning huquq va erkinliklarini kafolatlovchi hujjat sifatida yо‘limizdagi yorqin yulduz bо‘ldi. Suveren О‘zbekistonning Konstitusiyasi inson va fuqarolik huquqlarining demokratik xartiyasi, insonparvar huquqiy davlatni shakllantirishning strategik dasturidir.
Ma’lumki, har bir davlatning eng muhim xususiyati - bu uning ramziyligi. Mustaqil О‘zbekistonning ramzlarini ishlab chiqish uchun gerb va bayroqni yaratish maqsadida ekspert guruhlari tuzilib, unda mamlakatning taniqli davlat va akademik namoyandalari ishtirok etdilar. Davlat bayrog‘i bо‘yicha 200 dan ortiq loyihalar taklif qilindi, О‘zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‘ining turi 1991 yil 18-noyabrda 12-chaqiriq Oliy Kengashning navbatdan tashqari VII sessiyasida tasdiqlandi. Unda kо‘k tasma osmon va suvni (mehribonlik, donolik, shon-sharaf, sadoqat), oq chiziq - yosh suveren davlat umidlari, yashil tasma - О‘zbekistonning unumdor erlari, 12 yulduz va yarim oyning ramzi - kо‘p asrlik tarixga, madaniyatga hurmat belgisidir.
«О‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi tо‘g‘risida» qonun 1992 yil 10-dekabrda Oliy Kengashning XI sessiyasida qabul qilingan. Tanlangan Davlat madhiyasining sо‘zlarini Abdulla Oripov, musiqasini Mutal Burhonov yozgan.
О‘zbekiston Respublikasining Davlat gerbi 1992 yil 2-iyulda О‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X sessiyasida tasdiqlangan. Yangi gerbda gullar vodiysi va porlayotgan quyosh tasvirlangan. О‘ng tomonda, vodiy bug‘doy chanoqlari bilan, chapda - g‘о‘za gulchambari bilan bezatilgan. Gerb sakkiz qirrali yulduz bilan tojlangan bо‘lib, respublikaning birligini anglatadi, yulduz ichida muqaddas musulmon ramzlari: yarim oy va yulduz tasvirlangan. Gerbning markazida qanotli afsonaviy muqaddas Humo qushi mavjud, u saxovat, olijanoblik va Vatanga muhabbatni anglatadi. Gerbning pastki qismida «О‘zbekiston» yozuvi bor.
О‘zbekiston Respublikasining davlat ramzlari mamlakat hududida mavjud bо‘lgan davlatlar bilan tarixiy davomiylikni tasdiqlaydi, uning tabiiy xususiyatlarini, milliy va ma’naviy о‘ziga xosligini aks ettiradi, ona yurtni ulug‘laydi, odamlarning ezgu va pok niyatlarini, xavfsizlik va tinchlikka intilishini e’lon qiladi.