O'quv qo'llanma

Oltinchi qoida 
- agar axborotlarni tashuvchilarga yozish nazarda tutilmagan 
bo‘Isa, bunday am allami bajarilishini blokirovka qilish. Yuqorida keltirilgan 
tavsiyalarga doimiy rioya qilinishi virus dasturlar bilan zararlanish ehtimolini ancha
26

---

kamaytiradi 
va 
foydalanuvchini 
axborotlami 
qaytib 
tiklab 
boMrnaydigan 
yo‘qotishlardan saqlaydi.
Kompyuter tarm og‘idan foydalanish bosqichlarida tizimdagi axborotlaming 
butunligi va ulardan foydalanish huquqi quyidagilar orqali ta’minlanadi:
- kompyuter tizimlarida mavjud axborotlaming butunligi;
- kompyuter tizimlarining rad etishga barqarorligini oshirish;
- tizimning qayta yuklanishi va «osilib qolishi»ni bartaraf etish;
- axborot zaxiralarini yaratish;
- qat’iy belgilangan dasturlar majmuidan foydalanish;
- texnik xizmat ko‘rsatish va kam -ko‘stini to‘ldirish jarayonlarining o ‘ziga xos 
tartibiga rioya qilish;
- antivims tadbirlari kompleksini o ‘tkazish.
Axborotning butunligi va foydalanishga qulayligi apparat vositalar zaxirasini 
yaratish, foydalanuvchilarning xato harakatlarini blokirovka qilish, kompyuter 
tizimlarining ishonchli elementlaridan va barqaror ishlovchi tizimlardan foydalanish 
yo‘li bilan amalga oshiriladi. Tizim elementlarini qasddan ortiqcha ishlatish 
tahdidlari bartaraf etiladi. Buning uchun bajariladigan dasturlarga buyurtmalami kelib 
tushish intensivligini oMchash mexanizmlaridan va bunday buyurtmalami berishni 
cheklash yoki blokirovka qilish mexanizmlaridan foydalaniladi. Bunday hollarda 
m a’lumotlami uzatish yoki dasturlarni bajartirishga bo‘lgan buyurtmalar oqimining 
birdaniga keskin oshib ketishini aniqlash imkoni ham oldindan nazarda tutilgan 
boMishi kerak.
Kompyuter tarm og‘ida axborotlaming butunligi va foydalanishga quiayligini 
ta’minlashning asosiy shartlaridan biri ulam ing zaxiralarini hosil qilishdan iborat. 
Axborotlar zaxirasini yaratish strategiyasi axborotning muhimligini, kompyuter 
tizimlarining uzluksiz ishlashiga bo'lgan talablami, ma’lumotlami tiklashdagi 
qiyinchiliklami hisobga olgan holda tanlanadi.
Himoyalangan kompyuter tizimlarida faqatgina ruxsat etilgan dasturiy 
ta’minotdan foydalanilishi lozim. Foydalanishiga rasman raxsat etilgan dasturlarning 
ro‘yxati, ulaming butunligini nazorat qilishning usullari va davriyligi kompyuter 
tizimlarini ekspluatatsiya qilinishidan oldin aniqlanishi kerak. Dasturlar butunligini 
nazorat qilishning sodda usullaridan biri nazorat yig‘indilari usuli hisoblanadi. 
Nazorat у ig‘indisi - ma’lumotlar blokining oxiriga yoziladigan bitlar ketma-ketligi. 
Nazoratdagi faylga kiritilgan o'zgartirishni, nazorat yig‘indini tuzatib qo‘yish bilan, 
berkitishni istisno qilish maqsadida nazorat yig‘indini shifrlangan holda saqlash yoki 
nazorat yig‘indini hisoblashning maxfiy algoritmidan foydalanish zarur.
27

---