O'quv qo'llanma

Fizikaviy himoyalash vositalari — 
maxsus elektron qurilmalar yordamida 
m a’lumotlarga egalik qilishni takiklash vositalaridir.
Mantiqiy himoyalash 
— dasturiy vositalar bilan ma’lumotlarga egalik qilishni 
takiklash uchun kullaniladi.
Tarmoqlararo ekranlar va shlyuzlar 
— tizimga keladigan ham da undan 
chikadigan 
m a’lumotlarni 
m a’lum 
hujumlar 
bilan 
tekshirib 
boradi 
va 
protokollashtiradi.
28

---

Xavfsizlikni auditlash tizimlari 
— joriy etilgan operatsion tizimdan 
urnatilgan parametrlarni zaifligini kidirishda kullaniladigan tizimdir.
Real vaktda ishlaydigan xavfsizlik tizimi 
— doimiy ravishda tarmoqning 
xavfsizligini taxlillash va auditlashni ta ’minlaydi.
Stoxastik testlarni tashkillashtirish vositalari 
— axborot tizimlarining sifati 
va ishonchliligini tekshirishda kullaniladigan vositadir.
Aniq 
yo'naltirilgan 
testlar 
—
axborot-kommunikatsiyalar 
texnologiyalarining sifati va ishonchliligini tekshirishda kullaniladi.
Xavflarni imitatsiya qilish 
— axborot tizimlariga nisbatan xavflar yaratiladi 
va himoyaning samaradorligi aniqlanadi.
Statistik taxlilgichlar 
— dasturlam ing tuzilish tarkibidagi kamchiliklami 
aniqlash, dasturlar kodida aniqlanmagan kirish va chikish nuktalarini topish, 
dasturdagi o ‘zgaruvchilami tugri aniqlanganligini va kuzda tutilmagan ishlami 
bajaruvchi qism dasturlarini aniqlashda foydalaniladi.
Dinamik taxlilgichlar 
— bajariladigan dasturlarni kuzatib borish va tizimda 
sodir buladigan o ‘zgarishlarni aniqlashda kullaniladi.
Tarmoqning zaifligini aniqlash 
— tarmoq zaxiralariga sun’iy hujumlami 
tashkil qilish bilan mavjud zaifliklarni aniqlashda kullaniladi.
Misol sifitida quyidagi vositalami keltirish mumkin:
- Dallas Lock for Administrator — mavjud elektron Proximity uskunasi 
asosida yaratilgan dasturiy-texnik vosita bo‘lib, bevosita m a’lumotlarga ruxsatsiz 
kirishni nazorat qilishda kullaniladi;
- Security Administrator Tool for ANALYZING Networks (SATAN) — 
dasturiy ta ’minot bo‘lib, bevosita tarmoqning zaif tomonlarini aniqlaydi va ulami 
bartaraf etish yullarini kursatib beradi. Ushbu yunalish bo'yicha bir necha dasturlar 
ishlab chikilgan, masalan: Internet Security Scanner, Net Scanner, Internet Scanner 
va boshqalar.
- NBS 
tizimi 
—
dasturiy-texnik 
vosita 
bo‘lib, 
aloqa 
kanallaridagi 
m a’lumotlami himoyalashda kullaniladi;
- Free Space Communication System — tarmoqda ma’lumotlarning har xil 
nurlar orqali, masalan lazerli nurlar orqali almashuvini ta’minlaydi;
- SDS tizimi — ushbu dasturiy tizim m a’lumotlarini nazorat kiladi va 
kaydnomada aks ettiradi. Asosiy vazifasi ma’lumotlami uzatish vositalariga ruxsatsiz 
kirishni nazorat qilishdir;
- Timekey — dasturiy-texnik uskunadir, bevosita EXM ning parallel portiga 
urnatiladi va dasturlarni belgilangan vaktda keng kullalilishini takiklaydi;
- IDX — dasturiy-texnik vosita, foydalanuvchining barmok, izlarini «o‘qib 
olish» va uni taxlil qiluvchi texnikalardan iborat bo‘lib, yuqori sifatli axborot
29

---

xavfsizligini ta ’minlaydi. Barmok izlarini o ‘qib olish va xotirada saqlash uchun I 
minutgacha, uni takkoslash uchun esa 6 sekundgacha vakt talab qilinadi.