O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

3-bilet biologiya 

1) 

 Viruslar.  1892-  yilda  rus  olimi  D.I.Ivanovskiy  tamaki  o'simli  gida  uchraydigan  tamaki 

mozaikasi deb ataluvchi kasallik 

qo'zg'atuvchisining o'ziga xos xususiyatlarini aniqladi.Ushbu kashfiyotlar hayotning hujayra siz 

shakllari, ya’ni yangi fan sohasi - virusologiya (viruslarni 

o'rganuvchi) fanini vujudga kelishiga sabab bo'Idi.Viruslar inson hayofiga kaffa xavf soladi. Ular 

bir necha 

yuqumli  kasalliklar  (gripp,  qufurish,  sariq  kasalligi,  ensefalit,  qizil  cha  va  boshqalar)ning 

qo'zg'atuvchilari hisoblanadi. Viruslar faqat 

hujayralarda  yashaydi.  Ular  hujayra  ichi  parazitlaridir.Hujayraviy  fuzilishdagi  organizmlarda 

DNK  va  RNK  kabi  nuk  lein  kislofalar  bo'lib,  viruslarda  ularning  faqat  biri  uchrashi  mum  kin. 

Shunga ko'ra viruslar DNK yoki RNK saqlovchi guruhlarga 

ajratiladi. Bakteriofag, 

adenovirus 

kabi  viruslar 

DNK ga  ega,  en 

sefalit,

 

qizamiq, qizilcha, qutirish, 

gripp kabi kasalliklarni keltirib 

chiqaradigan viruslarda RNK bo'ladi.Virus qobig'i kapsid deb ataladi. 

2) 

Tirik organizmlar tarkibidagi turli-tuman kimyoviy moddalar 

xilma-xil reaksiyalar natijasida doimiy ravishda o'zgarib turadi. 

Bu jarayon moddalar almashinuvi yoki metabolizm deb ataladi.Moddalar almashinuvi bir-biriga 

qarama-qarshi, lekin o'zaro bog'langan 

ikki jarayonni o'z ichiga oladi. Bular assimilyatsiya (anabolizm, 

plastik almashinuv) va dissimilyatsiya (katabolizm, energetik 

almashinuv) reaksiyalaridan iborat.Energetik almashinuv (katabolizm). Hujayrada boradigan 

parchalanish jarayonini dissimilyatsiya, katabolizm deb ham ata ladi. Bu jarayonida 

moddalarning parchalanishi, ya’ni oqsillarni 

aminokislotalarga, kraxmal glukozaga, yog'lar yog' kislotasi va 

glitseringacha  parchalanadi.  Dissimilyatsiya  jarayonida  energiyaajraladi.  Bu  reaksiyalarning 

biologik  ahamiyati  shundaki,  ular  hu  jayrani  energiya  bilan  ta’minlaydi.  Har  qanday  harakat, 

plastik al mashinuv jarayoni energiya sarfi bilan amalga oshadi. 

Parchalanish reaksiyalarining yig'indisi hujayrada energiya 

almashinuvi yoki dissimilyatsiya deyiladi. 

3) 

. Ko'k-yashil suvo'tini mikroskopda ko'rish 

Ishning maqsadi. Ko'k-yashil suvo'tini mikroskopda o'rganish. 

Kerakli jihozlar. Mikroskop va u bilan ishlash uchun zarur jihozlar, 

akvarium devori yoki ko'lmak suvdan olingan suvo'tlar. 

Ishning borishi. 1. Akvarium devori yoki boshqa ko'lmak suvtu bidagi suvo'tlari hosil qilgan yupqa 

pardani nina yordamida oling. 

2. 

 Undan preparat tayyorlab mikroskopning avval kichik, so'ngra 

katta obyektivida kuzating. 

3. 

 Yupqa parda ingichka ko'p hujayrali iplardan tashkil topganiga 

e’tibor bering. 

4. 

Ipchalar ko'k-yashil rangda bo'lib, ularning tebranayotganligini 

kichik va katta obyektivlarda kuzating. 

5. 

 Katta obyektivda har bir ipcha bir xildagi mayda yadrosiz va xloroplastsiz hujayralardan 

tuzilganligiga e’tibor bering.