Orfografiya va orfoepiya

O o harfi boshqa tillardan kirgan quyidagi so'zlarda «a» singari talaffuz etiladi, biroq hamisha «o» yoziladi: kollej, monitoring, dekoratsiya, omonim, okulist va h.k. Shuningdek, o ba’zan o' kabi aytilishi ham mumkin, lekin baribir «o» yozilaveradi: tonna, noyabr, boks, tort va h.k.
I i harfi bilan, bilim, til, tilak, har xil, qism kabi so‘zlarda qisqa aytiladi va «i» yoziladi, badiiy, ommaviy, Lutfiy singari so‘zlarda “i” cho‘ziq aytiladi, lekin doimo “iy” yoziladi.
U u harfi yutuq, butun, tovuq, sovuq, sovun kabi so‘zlarda “i” ga monand talaffuz etilsa-da, qoidaga binoan “u” yoziladi.
O‘ o‘ harfi o‘zbek, o‘lka, o‘simlik kabi so‘zlarda old qator, o‘rta-keng, lablangan unli tovushni ifodalash uchun yoziladi. O ̒ tovushi ko`l, o`s, cho`l, jo`ra, mo`tabar kabi so`zlarda torroq, bo`ri, qo`ri, xo`roz, ro`mol kabi so`zlarda esa kengroq eshitiladi, ammo har vaqt bir xil shaklda yoziladi.
E e harfi e’lon, ehtirom, fe’1, bermoq, meros, mone, tole, kofe kabi so‘zlarda old qator, o‘rta-keng, lablanmagan unli tovushni ifodalash uchun yoziladi:
Milliard, material, million, radio, ukrain, said, doim, shoir, teatr, okean singari so‘zlar talaffuzida unlilar orasida “y” undoshi qo‘shib aytilsa-da,yozuvda tushib qoladi.
Taassurot, taalluqli, taajjub, matbaa, saodat, maorif, muomala, inshoot kabi so‘zlar o‘rtasidagi unlilar yozuvda saqlanadi.
UNDOSHLAR IMLOSI
1. «B» tovushi borib, javob, hisob, bob, xitob kabi so‘zlarda «p»,qibla, tobla so‘zlarida «v» tarzida aytilsa ham «b» yoziladi.
2. Avtomat, avtobus, avtomobil kabi so‘zlarda «v» tovushi «f» tarzida talaffuz qilinsa-da, doimo «v» yoziladi.
3. Fursat, fizika, fabrika, fahm-farosat, fasl singari so`zlarda «f» tovushi «p» kabi aytiladi, lekin asliga muvofiq ravishda har doim “f” yoziladi.
4. Obod, ozod, faryod, tadbir, tadqiqot kabi so‘zlarda “d” tovushi “t” tarzida aytilsa-da, har vaqt «d» yoziladi.
5. Iztirob, tuzsiz, bo'zchi so‘zlarida «z» tovushi «s» kabi ayliladi, biroq asliga mos ravishda “z” yoziladi.
6. J j harfijon, jahon, juma, g'ijjak, vaj so‘zlarida til oldi, jarangli, portlovchi “dj”, jurnal, ajdar, garaj, tiraj so‘zlarida esa til oldi, jarangli, sirg‘aluvchi «j» undosh tovushini ifodalash uchun yoziladi.
7. Sh sh harfishahar, shimol, shoshmoq, osh, bosh kabi so‘zlarda til oldi, jarangsiz, sirg‘aluvchi tovushni ifodalash uchun yoziladi. Sh harfi ikki tovushni ifodalasa, oraga tutuq belgisi qo‘yiladi: Is’hoq, as’hob kabi.
8. Ch ch harfichumoli, choy, achchiq, soch kabi so‘zlarda til oldi, jarangsiz, qorishiq undosh tovushni ifoda­lash uchun yoziladi.
9. R r harfi rahmat, rahm, diyor; L l harfi lola, bol, olmoq; Nn harfi non, ona, osmon; G g harfi gul, ega, eg; Kk harfi kam, ikki, tok; Yy harfi yetti, yuz, dunyo, toy; Ng ng harfi ko^engil, tong, ong; Q q harfi qizil, oq, aql; G‘g‘ harfi g‘oz, og‘a, tog‘; X x harfi xalq, axborot, baxt; H h harfi hamma, hosil, ehson, isloh kabi so‘zlardagi muayyan tovushlarni ifodalash uchun yoziladi.
10. Farzand, band, poyezd so‘zlaridagi «d» undoshi, go‘sht, past, artist so‘zlaridagi «t» undoshi talaffuzda tushib qolsa ham yozuvda doimo ifodalanadi.
11. Xuddi shuningdek, metall, kilovatt, kongress kabi so‘zlar oxiridagi qo‘sh undoshlardan biri talaffuzda tushirilib qoldirilsa ham yozuvda hamisha ifodalanadi.
12. Tutuq belgisi a’lo, ta’lim, e’lon, she’r, fe’l kabi so'zlarda unlidan keyin kelib, uning cho‘ziqroq aytilishini ta’minlaydi.
13. Mo'jiza, mo'tadil, mo'tabar kabi so‘zlarda o‘ unlisi cho'ziqroq aytiladi, lekin tutuq belgisi qo‘yilmaydi.
14. San’at, in’om, mas’ul kabi so‘zlarda unlidan oldin qo‘yiIib, uning undosh tovushdan ajratib aytilishini ta’minlaydi.