OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

 
 
 

---

76 
6.2. Ağ ciyərdə qazlar mübadiləsi və oksigen sərfi 
 
Ardıcıl olaraq baş verən nəfəs alma və vermə zamanı ağ 
ciyərlərin havası yeniləşir. İnsanların nəfəs alma prosesində 
havanın tərkibində 78,8% azot, 20,9 oksigen, 0,03% karbon 
qazı və 1%-ə qədər sü buxarı vardır. Nəfəs verdikdə isə bu 
miqdar 16,3 oksigen, 4% karbon qazı və s. olur. Alveollarda 
isə oksigen 14,2%, karbon qazı 5,2% olur. 
Nəfəs vermə zamanı oksigenin miqdarının alveolyar 
oksigendən çox olması onu göstərir ki, bu tənəffüs aktında 
alveollardakı oksigenin miqdarına tənəffüs yollarındakı 
oksigenin miqdarına əlavə olmuşdur. 
Az yaşlı uşaqların nəfəs vermə zamanı karbon qazı azalır, 
oksigen artır, çünki onlar hələ oksigendən tam istifadə edə 
bilmirlər. 
Ağ ciyərlərə gəlmiş oksigen alveollardan qana keçir, 
karbon qazı isə qandan ağciyərə keçir. Qazların mübadiləsi 
təzyiq və diffuziya prosesindən asılı olaraq baş verir. Bu 
prosesə porsial təziq deyilir. Qazlar qarışığının əmələ 
gətirdiyi təzyiqə parsial təzyiq deyilir. Qazın, qaz qarışığında 
təzyiqi yüksək olarsa onun parsial təzyiqi artar. Maye 
daxilində əmələ gəlmiş təzyiqə isə səthi gərilmə deyilir. 
Ağ ciyərlərdə alveollardakı hava ilə qan arasında qazlar 
mübadiləsi gedir. Alveolların və qan kapillyar-larının divarı 
zərif (incə) olduğundan qazlar ağ ciyərdən qana keçir. 
Qazların diffuziyasmm yaran-masına həm səth, həm də 
porsial təzyiq səbəb olur. Dərin nəfəsalmada alveollar 
genişlənir, 100-150m sahə yaradır. Kapillyarların da səthi 
xeyli genişdir. 
Qana daxil olmuş oksigen hemoqlobinlə birləşərək 
oksihemoqlobin əmələ gətirir. 1 q hemoqlobin 1,34 sm 

---

77 
oksigenlə birləşə bilir. Oksigenin parsial təzyiqi yüksək 
olduqda, hemoqlobin daha çox oksihemoqlobinə çevrilir, 
alveolların parsial təzyiqi 100-110 mm c.s. olduğundan, 
qandakı hemoqlobinin 97%-i oksigenlə birləşir. 
Oksihemoqlobin ağ ciyərdən oksigeni toxuma və 
hüceyrələrə çatdırır. Burada porsial təzyiq aşağı olduğundan 
oksiqen dissosasiyaya uğrayaraq, ayrılır. Karbon qazı çox 
olduqda, hemoqlobin oksigenlə birləşə bilmir. 
Orqanizmdə qanın tərkibində karbon qazı kimyəvi 
birləşmə natri hidrokarbonat və kalihidrokarbonat halındadır. 
Onun bir hissəsi hemoqlobin vasitəsi ilə nəql olur. Karbon 
qazının toxumalardan ayrılmasına qanın səthi gərilməsi səbəb 
olur. Bu zaman eritrositlərdə olan karbonhidraza fermenti 
fəallaşır. Bu ferment karbon qazının reaksiya qabiliyyətini 
artırır və karbonat turşusu alınır. (CO
2
+H
2
O→H
2
CO
3
). 
Toxumalarda əmələ gəlmiş karbonat turşusu, ağ 
ciyərlərdəki 
karboanhidraza 
fermenti 
təsirindən 
dehidratasiyaya uğrayır və karbon qazı qandan çıxır. 
Orqanizmdə oksigenin mənimsənilməsi və karbon qazının 
çıxması, oksidləşmə - redaksiya reaksiyaları ilə baş verir.