OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

71 
VI. FƏSİL 
 
Tənəffüs sisteminin yaş xüsusiyyətləri 
Tənəffüs orqanizmlə xarici mühit arasında daima qazlar 
mübadiləsini təmin edir, orqanizmdə gedən mürəkkəb 
reaksiyalar oksigenin iştirakı ilə gedir. Oksigensiz maddələr 
mübadiləsi baş verə bilməz. Həyati prosesləri davam etdirmək 
üçün oksigen tələb olunur. Oksidləşmə - reduksiya 
reaksiyaları nəticəsində mürəkkəb maddələr parçalandıqda ara 
məhsullar, o cümlədən karbon qazı əmələ gəlir və o, 
orqanizmdən çıxarılmalıdır. 
Tənəffüs prosesində orqanizmlə xarici mühit arasında 
qazlar mübadiləsi gedir, oksigen daxil olur və karbon qazı 
çıxır. Bu proses ağ ciyərlərdə icra edilir. Oksigenin ağ 
ciyərlərdən toxumalara gətirilməsini və toxumalardan karbon 
qazının xaric edilməsini isə qan icra edir. 
6.1. Tənəffüs orqanlarının quruluşu və onlarıın yaş 
dəyişiklikləri 
Tənəffüs sisteminin tənəffüs yolları və orqanları vardır. 
Tənəffüs yolları burunla başlayır, o gələn və çıxan qazların 
yoludur. Burun boşluğu – ağızda xüsusi arakəsmə ilə 
ayrılmış, öndə sərt damaq, arxada – yumşaq damaq sahələri 
ilə əlaqəlidir. Burun dəliklərindən hava burun boşluğuna daxil 
olur. Öndəki sahədə havadakı toz və bərk hissəcikləri tutmaq 
üçün tüklər vardır (şəkil 52). 
Burun boşluğu arakəsmə ilə sol və sağ hissəyə ayrılır, hər 
birində – aşağı, orta və yuxarı burun axarları yerləşir. 
Körpələr ilk yaşlarında burunla çətin nəfəs alır, 14-15 yaşlı 

---

72 
uşaqlarda tam formalaşmış olur. Burun boşluğunun selikli 
qişasında qan damarları çoxdur, onların hərəkətedici epiteli 
vardır. Epitelidə selik ifraz edən vəzilər yerləşmişdir. Nəfəs 
aldıqda toz hissəcikləri tutulur, hava isə qızır (isinir). 
Burun boşluğlarında burun-udlaq sahəsi ilə birləşir. 
Udlağın üstündə burun-udlaq yerləşir. Udlaq boru şəkilli 
olub, burun boşluğuna, ağız və qırtlaq sahələrinə açılır. 
Buraya həm də eşitmə borusu açılır. Uşaqların udlağı geniş və 
qısadır, eşitmə borusu bir qədər aşağıdadır. Tənəffüs 
yollarının yuxarı sahəsi xəstələndikdə, orta qulaqdakı 
borularda da xəstəlik əmələ gəlir. 
Qırtlaq – qığırdaq lövhələrdən təşkil olunmuş, oynaq və 
əzələlərlə bir-biri ilə birləşmişdir. Burada ən böyük qığırdaq 
lövhəsi – qalxanabənzər qığırdaqdır. Qırtlağın üstündə – 
qığırdaq lövhə – qırtlaq qapağı yerləşir. O, udma zamanı 
qırtlaq borusunu qapayır. Qırtlaq selikli qişa ilə 
örtürülmüşdür, burada iki cüt yarım qövs qırışlar vardır. 
Burada səs telləri və səs yarığı yerləşir. Onlar nitq prosesində 
sözlərin yaranması üçün, müxtəlif səs titrəmələri çıxarır. 
Kişilərin səs telləri, qadınlara nisbətən uzundur. Ona görə də 
kişilərin səsi astadır. Uşaqların qırtlağı qısadır və 3 yaşında 
formalaşır, cinsi yetkinlik dövründə müəyyən dəyişkənliyə 
uğrayırlar. Kişilərdə 14-15 yaşlarında ulqum əmələ gəlir.