OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

Uşaqların mədəsi üfüqi formadadır. O, uşaq oturmağa və 
yeriməyə başladıqda, öz formasını alır. 1,5 yaşlı uşaqda mədə 
dairəvi, 2-3 yaşında isə armudvaridir, 7 yaşda formalaşma 
başa çatır. Körpələrdə mədənin həcmi 30-35 ml, bir yaşda 350 
ml, 10-12 yaşda – 1,5 l-dir. 
Körpələrin mədə şirəsinin turşuluğunu süd turşusu 
müəyyən edir. 2-4 yaşlı uşaqların mədə şirəsində xlorid 
turşusu olur, 5-7 yaşında turşuluq artır. Körpələrin mədə 
şirəsində kazmogen, pepsin, ximozin, lipaza fermentləri, eləcə 
də süd turşusu və xlorid turşusu təyin edilir. Mədə şirəsinin 
həcmi və turşuluğu, qəbul edilmiş qidadan asılıdır. Mədə 
şirəsinin yaranması və ifraz olunması azan sinirlərlə tənzim 
olunur. Südəmər körpələrdə qida mədədə 2-3 saata, inək südü 
isə 3-4 saata həzm ola bilir. 
Bağırsaqlarda qidanın həzm olunması. Mədədə horra 
halına düşmüş qida mədənin çıxacağına toplanır. Oradakı 
sfinktorlar reflektor olaraq açıldıqda qida hissə-hissə 
onikibarmaq bağırsağa keçir. Onikibarmaq barmaq bağırsağa 
həm öd və həm də mədəaltı vəzi axacağı açılır. Burada qidaya 
öd və mədəaltı vəzinin şirəsi qarışır. Onikibarmaq bağırsaqda 
yağlar parçalanaraq, emulsiya halına keçir, sonradan isə 
qliserin və yağ turşularına qədər sadələşir, mürəkkəb 

---

85 
karbohidratlar 
(şəkərlər) 
sadə 
molekullara 
qədər 
parçalandıqdan sonra, qida nazik bağırsaqlarda sorulmağa-
başlayır. 
Uşaqların bağırsağı bədən nisbətinə görə böyüklərdən 
uzundur. Böyüklərin bağırsağı bədən uzunluğundan 4-5 dəfə, 
körpələrdə isə 6 dəfə çoxdur. 1-3 yaşlı uşaqlarda bağırsaq 
qidalanma forması dəyişdiyi üçün artır. Lakin onlarda 
bağırsaqların hərəkəti zəif olur. 
Həzm prosesində qara ciyərin xüsusi rolu vardır. Körpə 
uşaqlarda onun həcmi çoxdur. 8-10 aylıq körpələrin qara 
ciyəri böyüməyə başlayır, 14-19 yaşda isə tam formalaşır. 
Onun kütləsi 1300-1500 q çatır. Embrional dövrün 3-cü 
ayında öd yaranmağa başlayır. 
Həzm sisteminin bütün orqanları həzm prosesində iştrak 
edirlər. Ağıza düşmüş şəkəri bir müddət ağızda saxladıqda, o 
sorulmağa başlayır. Mədədə alkolik maddələr, bir qədər 
qlükoza, yoğun bağırsaqda su və mineral duzlar sorulur. 
Lakin orqanizmdə ən effektli sorulma prosesi nazik 
bağırsaqlarda baş verir. 
Nazik bağırsaqların daxili təbəqəsi sorma prosesini təmin 
etmək üçün uyğunlaşmışdır. Onun sahəsi oradakı xovlar 
hesabına artır. Hər 1 sm sahədə 2000-3000 xov yerləşir. 
Xovların epitel hüceyrələrinin mikroskopik quruluşu göstərir 
ki, orada barmaqçıqlara bənzər mikroxovcuqlar yeriəşir. 
Onlar nazik bağırsağın sorma funksiyasını icra edirlər. 
Mikroxovcuqlar arasında yerləşən fermentlər sorma prosesini 
sürətləndirirlər. Kiçik həcmli molekullar bağırsaq divarına 
yaxınlaşdırılır və sorma baş verir. Sorulmuş məhsullar qan 
kapilyarlarına və limfaya keçirlər. 
Divar səthi vasitəsi ilə sorulma orqanizm üçün çox 
effektli hesab olunur və prosesin sürətini artırır. Bağırsaqdakı 

---

86 
mikroorqanizmlər nazik bağırsaqdakı qidanı mənimsəyə 
bilmir və qida qana keçir. 
Mikroxovlar 
mikroorqanizmləri 
kənarlaşdırır 
və 
fermentlər qidanı sərbəst parçalayaraq, sorulma prosesinə 
şərait yaradırlar. 
Sorulma mürəkkəb fizioloji prosesdir, bağırsaqların epitel 
hüceyrələrinin fəaliyyətindən asılıdır. Bağırsaq-lardakı 
zülallar amin turşularına qədər parçalandıqdan sonra sorula 
bilirlər. Uşaqların bağırsaqlarının divarı yüksək keçiricilik 
qabiliyyətinə malik olduğundan bəzən süddəki zülalların və 
albuminlərin bir hissəsi, birbaşa sorula bilir. Əgər uşaqların 
qidasında zülal çox olarsa, onların dərisində qızartılar, sızaq 
və qaşınma müşahidə olunur. Çürümə zamanı əmələ gəlmiş 
yad cisimlər və zəhərli maddələr uşaqlarda zəhərlənmələr 
yarada bilər. 
Qidanın tərkibindəki karbohidratlar qlükoza halında qana 
sorulur. Bu sorulma nazik bağırsağın proksimal hissəsində 
gedir. Yoğun bağırsaqda sorulma ləng gedir. Yağlar öd və 
tripsinin təsirindən parçalandıqdan sonra qliserin və sadə yağ 
turşuları şəklində limfaya sorulur. 
Orqanizmə daxil olmuş su əvvəlcə mədədə sorulmağa 
başlayır. Ən çox sorulması isə yoğun bağırsaqlarda gedir (25 
dəqiqədə - 1,5-2 l su sorulur). Mineral duzlar suda həll 
olduqdan sonra, məhlul halında sorulurlar. Onların sorulma 
sürəti duzun məhluldakı qatılığından asılıdır.