O’rta asr shaharlari Samarqand va Buxoro tarixiy yodgorliklari

Toshhovlining me’moriy yechimi
Toshhovli arxitekturayodgorligi 1 830—1838-yillarda Olloqulixori farmoyishiga ko‘ra qurilgan. Dastlab haram, keyin mehmonxona va arzxonalar bunyod qilingan. Toshhovli mahalliy qurilish materiallari (marmar, pishgan g‘isht, yog‘och) dan foydalanib barpo etilgan. Saroy uch bo‘limdan iborat - arzhovli, ishrat hovli va haram. Devor va ayvonlari sirkor sopol, shiftlari esa naqshlar bilan bezatilgan. Devorlari koshinlangan, ganch, yog‘och, tosh o ‘ymakorligi, bo'yama naqshlar bilan bezatilgan. Saroyda mavjud 163 xonadan turli maqsadlarda foydalanilgan.
Ota darvoza yodgorligi
Ota darvoza — Ichan q a l ’aning bosh darvozasidir. Shaharning eng qadim gi tizim i - Ko‘hna ark ham shu tomondan, g‘arbdan o ‘rab olingan. Shimolda Bog‘cha d arv o za joylashgan, yaqinida quduq bor. Shahar shu yerdan boshlanadi degan rivoyat bor. Ota darvozadan sharq tomonga Polvon darvozagacha, Ichan qal’aning qoq o'rtasidan shaharning bosh ko'chasi o‘tgan. K o ‘c h a b o ‘ylab ketgan Minora, Juma masjid va Saidboy minoralari qatori birgalikda chiroyli kompozitsiyani tashkil etgan. Kardo ko'chasi B og‘cha darvozasi bilan qarshisidagi, janubiy tomondagi Tosh darvoza o ra lig ‘ida joylashgan. Ikki asosiy ko‘chaning chorrahasi shaharning geometrik va jamoat markazini tashkil etgan. Bunday markaz Juma masjidi va uning minorasi bilan qayd etilgan. Xiva m e’moriy obidalarining ko‘plari va e ’tiborlilari mazkur ko‘cha negizida vujudga kelgan. U lar Polvon darvoza tarafidagi qator inshootlar va ularning tarkibidagi Olloqulixon arki — toshhovlidir.
Nurillaboy saroyi
Dishan qal'ada m ajm ualar qatorida N urillaboy saroyi muhim o'rin egallaydi. Uning va u n g a o ‘xshash binolarning yechimlarida jahon arxitekturasining XX asr boshlaridagi yangi naqshli jihatlari o‘z aksini topgan.
Muhammad Aminxon madrasasi m e’morchiligi
1851-1852-yillarda Ichan qal’ada Muhammad Aminxon madrasasi qurilgan Madrasa va minorani Xivadagi eng katta va go'zal ansambl qilish mo'ljallangan, biroq ishlar oxirigacha yetmay qolgan. Madrasaning baland va bezakdor peshtoqi o ‘ziga xos mayda ravoqchalarga boMingan, burchaklaridagi mezanali burjlar binoga salobot va go‘zal1ik bag‘ishlab turibdi. Bino arxitekturasida Xiva me’morchiligidagi badiiy va konstruktiv uslublarning eng yaxshi namunalari qo‘ llanilgan. Madrasa ikki qavatli bo'lib, birinchi qavatda hujralar dahlizli, ikkinchi qavatda esa hujralar peshayvonli qilib bunyod etilgan. Bu uslub Xiva madrasalarida ilk bor ushbu binoda qo‘llanilgan. Ayvonlarning qurilishi sodda bo‘lib hovlining umumiy arxitekturasiga mosdir. Ikki qavatli ayvonlardagi bag‘allar va qarama-qarshi qo‘yilgan peshtoqlar sirkor parchinlar bilan naqshlangan. Hujralar tepasi baxmal gumbaz bilan berkitilgan. Katta xonalarning gumbazlari burchaklardan chiqarilgan toqili qiya sath-qanosga (parusga) qo'yilgan. Peshtoqning yarim gumbaz tashkil etuvchi olti qirrali ko‘rkam ravog‘i ham sirkor parchinlar bilan bezatilgan. Masjidning baland gumbazi peshtoqdan ancha yuqori ko'tarilib turadi. Madrasaning umumiy ko‘rinishidagi bunday assimetrik holat uning yonida baland minora ham bo‘lishini taqozo etgandek tuyuladi. Bunday uslub keyinroq Islomxo'ja madrasasi va minorasi kompleksida takrorlangan.
Kalta Minor
Kalta Minor Muhammad Aminxon madrasasi yonida 1855-yilda qurila boshlangan. Xonning fikricha, bu minora Markaziy Osiyodagi minoralarning eng go‘zali, eng kattasi va eng balandi bo‘lishi kerak edi, lekin uning xotinini bevaqt o ‘limi tufayli minora oxirigacha qurilmay chala qolgan; Kalta nomi ham ana shundan qolgan. Inshootning hozirgi balandligi 26 m, asosining diametri 14,2 m ni tashkil etadi. 0 ‘z salobati, ko‘lami, oq, yashil, firuza rangdagi koshinli naqshlari bilan minora jozibadordir. Uning bezagida ko‘k-firuza rangli koshinlar ko‘p ishlatilgan, shu tufayli u K o‘k Minor deb ham ataladi.¹¹