O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»

metrologik
69

---

---

xarakteristikalar
deyiladi. Ishlash rejimiga ko‘ra ular statik va
dinamik xarakteristikalarga b o ‘linadi.
Statik xarakteristika deganda, o ‘lchash vositalarining statik
ish rejimidagi parametrlari tushuniladi yoki boshqacha aytganda,
kirish kattaligi o ‘lchash olib borilgan vaqt davomida o ‘zgarmaydi.
Dinamik xarakteristika deganda, o ‘lchash vositasining dinamik
rejimidagi xususiyatlarini aks ettiruvchi parametrlari tushuniladi
yoki boshqacha aytganda, o ‘lchash vositasining kirish kattaligi
o ‘lchash jarayonida o ‘zgaradi.
Asosiy statik xarakteristikalarga
o ‘zgartirish funksiyasi, sezgirlik,

sezgirlik ostonasi
kiradi.
O 
‘zgartirish funksiyasi
— o ‘lchash vositasining kirishidagi (X)
va chiqishidagi
(Y)
kattaliklari qiymatlarining o ‘zaro funksional
bog‘liqligidir.
O ‘zgartirish funksiyasi analitik ifoda b o ‘yicha
(Y = f
(X) o ‘z-
gartirish tenglamasi), grafik tarzda va jadval ko‘rinishida berilishi
mumkin.
O ‘zgartirish funksiyasi ko‘pincha o ‘lchash vositasining
graduirovkali xarakteristikasi
deyiladi.
O ‘lchash vositasi uchun (yoki o ‘lchash vositasining aniq turi
uchun) ko‘rsatilgan o ‘zgartirish funksiyasini o ‘lchash vositasining
nominal o ‘zgartirish funksiyasi Y = f n( X
) deyiladi.
Ideal holda o ‘lchash o ‘zgartkichlari va o ‘lchash asboblarining
nominal o ‘zgartirish funksiyasi chiziqli bog‘liqlikda
Y = k n ( X
)
bo‘ladi. Bunday asboblar bir tekis shkalali bo‘lib, ularda ikki qo‘shni
belgilar orasidagi oraliq butun shkala bo‘yicha bir xil, ya’ni propor­
sional bog‘liq bo‘ladi. Asboblarda o ‘zgartirish funksiyasining chiziqli
bo‘lishi qaydnomalarni olishni osonlashtiradi, subyektiv xatoliklarni
esa kamaytiradi.
Sezgirlik (umuman sezgirlik) — o ‘lchash vositasining tashqi
signalga nisbatan ta’sirchanligi, sezuvchanligidir. Umumiy holda
sezgirlik o ‘lchash vositasining chiqish signali o ‘zgarishini shu
o ‘zgarishning sababchisi — kirish signali o ‘zgarishiga nisbatidan
aniqlanadi:
70

---

---

lim —- » —- .

Дх®0 А Х
А Х
(2.18)
Sezgirlikning o ‘lchamliligi kirish va chiqishdagi kattaliklarning
o ‘lchamliliklaridan aniqlanadi.
ularning doimiyligi deyiladi va u o ‘lchash o ‘zgartkichlari va asbob­
larining asosiy xarakteristikalaridan biri bo‘lib hisoblanadi.
K o‘rsatuvchi strelkali asboblarning sanoq qurilmasi (ko‘rsat-
kichi) shkala va ko‘rsatkichdan tuzilgan. Shkaladagi sonli qiymatlar
ko‘rsatilgan belgilar shkalaning sonli belgilari deyiladi. Shkalaning
ikki qo‘shni belgilari orasidagi oraliq